Ομοιοπαθητική και Ψυχοθεραπεία

Εισαγωγή στην ολιστική θεραπεία και στην αυτογνωσία

Του Κωνσταντίνου Φυτόπουλου, Ψυχιάτρου-Ομοιοπαθητικού, από το περιοδικό HomeoNews, τεύχος 10

Θεραπεία

Η λέξη θεραπεία (από τα αρχαία ελληνικά = υπηρεσία) περιγράφει στην ιατρική, τα μέσα για την μεταχείριση μια ασθένειας ή ενός τραύματος. Στόχος της θεραπείας είναι η ίαση, η εξάλειψη ή η ανακούφιση των συμπτωμάτων και η επαναφορά της σωματικής και ψυχικής λειτουργίας (Wikipedia). Η λέξη heal=θεραπεύω και η λέξη holy=ιερός προέρχονται από το whole=ολόκληρος που με την σειρά του προέρχεται από την ελληνική όλος. Θεραπευμένος είναι αυτός που ξαναγίνεται ολόκληρος (βλέπε την «ολοκληρία» της νηπτικής πατερικής παράδοσης) και τότε μόνο επανακτά την ιερότητα του.

Ολιστική ιατρική

Το επίθετο ολιστικός = (holistic) που προέρχεται επίσης από το «όλος» το εισήγαγε ο νοτιοαφρικανος βιολόγος Ian christian Smuts to 1926 στο βιβλίο του Holism and Evolution. Ο ολισμός είναι, να βλέπεις και να περιγράφεις τα ζωντανά όντα, ως όντα διαφορετικά και μεγαλύτερα από το άθροισμα των μερών τους. Ελληνικά, κινεζικά και ινδικά αρχαία κείμενα αποκαλύπτουν την θεραπευτική σημασία που απέδιδαν, στην αρμονία ανάμεσα στον προσωπικό, κοινωνικό και τον φυσικό κόσμο του ανθρώπου, καθώς και στην άθληση, την δίαιτα, την περισυλλογή και την αυτορρύθμιση. Η ολιστική ιατρική δεν είναι μια ακόμα εξειδικευμένη υποειδικότητα. Είναι μάλλον το πάντρεμα ανάμεσα στην επιστημονική ακρίβεια της δυτικής ιατρικής και στην ιαματική τέχνη που αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο σαν μια ευρύτερη βιολογική, κοινωνική και πνευματική ολότητα.

Ορισμοί για την Υγεία

Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας ορίζει: «υγειά είναι μια κατάσταση πλήρους βιολογικής ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς απουσία νόσου ή αναπηρίας». Ο πρωτεργάτης και αναβιωτής του σύγχρονου ομοιοπαθητικού κινήματος Γ. Βυθούλκας την ορίζει ως: Ελευθερία από τον πόνο και την αρρώστια σε σωματικό επίπεδο, ελευθερία από τα πάθη σε ψυχικό επίπεδο και ελευθερία από τον εγωισμό σε νοητικό επίπεδο. Οι φιλόσοφοι την συνδέουν με την ευτυχία και την βίωση μια ζωής γεμάτης νόημα. Και οι θεολόγοι θεωρούν υγεία την αρμονική σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και την δημιουργία του. Οι παραπάνω ορισμοί υπονοούν ένα πλαίσιο στο οποίο σώμα, ψυχή, διάνοια και πνεύμα συνδέονται σε μια ζωτική ισορροπία.

Η νόσος ως κατακερματισμός και απώλεια ενότητας

Η νόσος που εκδηλώνεται σε ένα άτομο συχνά οφείλεται σε διαταραχή ενός ευρύτερου συστήματος στο οποίο ανήκει (οικογένεια, κοινότητα, κοινωνία, πολιτισμικά πρότυπα συμπεριφοράς, κουλτούρα, μολυσμένη φύση κ.ά.). Στη γλώσσα της ιατρικής, γίνεται συχνά λόγος για διάρρηξη, κατάγματα, διάτρηση, αποκόλληση, μετατόπιση, ρήξη, σχάση, διχασμό. Στην κοινωνία μιλάμε για διασπασμένες κοινότητες, κλίκες, χάσματα γενεών και τάξεων. Στην ψυχολογία για απώλεια και χωρισμό από σχέσεις που τρέφουν και υποστηρίζουν, για διχασμένες και σχιζοειδής προσωπικότητες. Στην θεολογία για σχίσματα, φρυάγματα για άρνηση του Θεού ή του πλησίον, για αποκοπή από την πηγή της ύπαρξης. Εκφράσεις που υποδηλώνουν συντριβή, κομμάτιασμα, διαχωρισμό, διαίρεση.

Η ψυχολογία και το ασυνείδητο

Η ψυχολογία είναι μια σχετικά καινούργια επιστήμη. Έχει να επιδείξει μόλις εκατό χρόνια ζωής. Η γέννηση της ανάγεται στις αρχές του 1900, με την δημοσίευση «Της ερμηνείας των ονείρων» από τον Freud και την ανακάλυψη ουσιαστικά του ασυνειδήτου. Την άγνωστη εκείνη περιοχή της ψυχής μας, που αν και στην καθημερινή μας ζωή την αγνοούμε, εντούτοις επηρεάζει ασυναίσθητα τις πράξεις μας, το πώς αισθανόμαστε και τις βαθύτερες μας σκέψεις. Την απώτερη περιοχή που είναι γεμάτη με τους απωθημένους μας φόβους, τις ανεκπλήρωτες ελπίδες, και τις λογοκριμένες επιθυμίες μας. Ο Freud την περιέγραψε σαν την περιοχή των πρωτογενών επιθυμιών και (ειδικότερα των σεξουαλικών επιθυμιών), τις οποίες ο συνειδητός νους θεώρησε απαράδεκτες και επέλεξε να τις απωθήσει. Αποφάνθηκε δε ότι το βασικό ένστικτο που κινεί την ψυχική μας οικονομία είναι το σεξουαλικό ένστικτο. Σε σχέση με αυτήν του την παραδοχή κάποιοι από τους μαθητές και συνεργάτες του στις αρχές του ψυχαναλυτικού κινήματος διαφοροποιήθηκαν. Ο Αtler θεώρησε ότι το πρωταρχικό ένστικτο του ανθρώπου είναι η τάση και επιθυμία του για επιβολή, για επικράτηση και για δύναμη. O Carl Gustav Jung, εκτός από τα συνηθισμένα αυτά ένστικτα, απαραίτητα για τη διατήρηση και εξέλιξη των ειδών, κατόρθωσε να ανακαλύψει μια άλλη παρόρμηση, ακόμα πιο σημαντική από τις δύο προηγούμενες: Την παρόρμηση, το ένστικτο για αυτό-πραγμάτωση, για προσωπική ολοκλήρωση. Μια παρόρμηση εξαιρετικά ισχυρή για κάποιους ανθρώπους που τους ωθεί χωρίς να λογαριάζουν κόπους και θυσίες στην αναζήτηση του εαυτού τους, στην ολότητα και στην πληρότητα του, στην αναζήτηση του ποιοί πραγματικά είναι.

Το χάσμα ανάμεσα στην συνείδηση και το ασυνείδητο

Όσο διευρύνει κανείς την επίγνωση του για τον εαυτό του και τον κόσμο, τόσο περιορίζεται η αποξένωση του από αυτό που πραγματικά είναι, από τους προσωπικούς του ρυθμούς, από τους συνανθρώπους του, και τόσο πιο συνειδητός και ολόκληρος γίνεται. Υπάρχουν διάφορα επίπεδα όπου το παραπάνω χάσμα μπορεί είτε να μεγαλώσει είτε να γεφυρωθεί. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε σε τέσσερα τέτοια επίπεδα χάσματος καθώς και στις ψυχοθεραπευτικές σχολές που μπορούν να βοηθήσουν στο γεφύρωμα τους.

Η περσόνα και η συνάντηση με την σκιά

Λέει μια λαϊκή ρήση ότι μπορεί κάποιος εύκολα να δει την καμπούρα του γείτονα όχι όμως και την δική του. Αναγνωρίζει τα λάθη και τα ελαττώματά του άλλου, εξεγείρεται και θυμώνει μαζί του και κοιμάται ήσυχος. Όμως ακριβώς επειδή είναι κομμάτια της δικής του ασυνείδητης οντότητας, εμπλέκεται τόσο πολύ συναισθηματικά όταν τα βλέπει (Προβάλει) σε κάποιον άλλο. Βέβαια, αυτός που θα τραβήξει πάνω του την προβολή κάποιου, είναι εκείνος που διαθέτει εμφανώς τα συγκεκριμένα στοιχεία. Λειτουργεί κατά την έκφραση του Γιουνγκ σαν γάντζος που ξεσηκώνει από το σκοτεινό τους ησυχαστήριο, στην επιφάνεια, τα περιεχόμενα της σκιάς του άλλου. Δεν μπορεί όμως κανείς να λέει ότι προσπαθεί να γνωρίσει τον εαυτό του και να συνειδητοποιήσει τι του συμβαίνει όταν φορτώνει στους άλλους δικά του στοιχεία ή απλώς τα αγνοεί. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πλέον αυστηροί κατήγοροι είναι οι «αθώοι», δηλαδή εκείνοι που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να δουν την καμπούρα τους. Εδώ είναι που ταιριάζει το «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω». Συχνά η σκιά περιέχει και σημαντικά προτερήματα που για κάποιο λόγο (ανατροφή, απωθημένα, τραύματα), δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα έχει. Επειδή ανασύρεται κυρίως ως προβολή και παραμένει σκιά (ασυνείδητη), είναι τρόπον τινά ο φρουρός της πύλης για τον εσωτερικό μας θησαυρό. Στον βαθμό όμως που την αναγνωρίσουμε και την αποδεχθούμε μπορεί να μετατραπεί σε σύμμαχο. H Περσόνα είναι συνήθως το κοινωνικό μας προσωπείο, και συνδέεται με ότι θα θέλαμε να είμαστε και να δείχνουμε ότι είμαστε. Οι σχολές ψυχοθεραπείας που ασχολούνται με το γεφύρωμα του χάσματος στο επίπεδο περσόνα-σκιά είναι η συμβουλευτική, η υποστηρικτική, η γνωστική, η αναλυτική και η συμπεριφορική.

Το χάσμα στο επίπεδο νόηση-σώμα

Είναι το επίπεδο όπου η σχεδόν εγκεφαλική συνείδηση λέει: είμαι το κεφάλι μου αλλά κατέχω το σώμα μου. Ή όπως λέει ο Lowen «η δράση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ρήγματος στην προσωπικότητα. Όχι μόνο διαχωρίζει την ψυχή από το σώμα, αλλά διαχωρίζει και τα φαινόμενα της επιφάνειας από τις ρίζες τους στα βάθη του οργανισμού». Σχολές που ασχολούνται με την γεφύρωση του παραπάνω χάσματος είναι η βιοενεργιακή ανάλυση, η ραιχική θεραπεία, η θεραπεία γκεστάλτ και η χάθα γιόγκα. Είναι το επίπεδο όπου η σχεδόν εγκεφαλική συνείδηση λέει: είμαι το κεφάλι μου, αλλά κατέχω το σώμα μου. Ή όπως λέει ο Lowen «η δράση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ρήγματος στην προσωπικότητα. Όχι μόνο διαχωρίζει την ψυχή από το σώμα, αλλά διαχωρίζει και τα φαινόμενα της επιφάνειας από τις ρίζες τους στα βάθη του οργανισμού». Σχολές που ασχολούνται με τη γεφύρωση του παραπάνω χάσματος είναι η βιοενεργιακή ανάλυση, η ραιχική θεραπεία, η θεραπεία γκεστάλτ και η χάθα γιόγκα.

H Οργονοθεραπευτική προσέγγιση

Οι χρόνιες στάσεις του χαρακτήρα εγγράφονται στην χρόνια μυϊκή του δυσκαμψία, όπου εμπεριέχεται νευροφυτική ενέργεια, αισθήσεις και συγκινήσεις μπλοκαρισμένες. Η μυϊκή αυτή θωράκιση παρεμβαίνει στην φυσική συγκινησιακή και σωματική κινητικότητα. Γίνεται ο «γύψος» που δεν βγήκε.

Το χάσμα στο επίπεδο ατομικότητα-περιβάλλον

Σχολές που ασχολούνται με το επίπεδο αυτό είναι η Ροτζεριανή θεραπεία, η υπαρξιακή ανάλυση, η Ουμανιστική ψυχολογία και γενικότερα η ομαδική ψυχοθεραπεία. Στο επίπεδο αυτό, χάνει κανείς την αίσθηση ενότητας με τους γύρω του, καθώς και με την φύση. Ενδεικτικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από «τα ρούχα του αυτοκράτορα». « Σε κάποιο ακαδημαϊκό συμπόσιο, ένας γνωστός καθηγητής της φιλοσοφίας καταχειροκροτήθηκε, όταν υποστήριξε την ιδέα ότι η μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία επιτυγχάνεται όταν ένα άτομο δεν είναι πλέον εξαρτημένο από κανέναν άλλον. Κι ενώ ο καταιγισμός των χειροκροτημάτων άρχισε να κοπάζει σιγά σιγά, ένας από τους συμμετέχοντες σηκώθηκε και είπε με φωνή δυνατή και με μια παιδιάστικη απλότητα: «Αυτό δεν είναι σωστό». Ένα κύμα ταραχής και αγανάκτησης σάρωσε την αίθουσα.

Αφού το ακροατήριο ησύχασε, ο άνδρας πρόσθεσε: «Όλοι μπορούν να δουν ότι κάθε στιγμή είμαστε εξαρτημένοι από πολλά πράγματα -από τον αέρα που αναπνέουμε, από τον αγρότη που φυτεύει αυτό που τρώμε, από τους φίλους και την οικογένεια μας. Είμαστε όλοι μέλη ενός ευρύτερου «όλου» και εξαρτόμαστε απ’ αυτό. Όπως κι εκείνο εξαρτάται από εμάς. Τι είδους ελευθερία είναι αυτή, όταν αρνούμαστε να δούμε αυτό που είναι και είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε με την ψευδαίσθηση ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά απ'ότι είναι. Η ελευθερία που αγαπώ εγώ έρχεται, όταν αναγνωρίζω την πραγματικότητα όπως είναι και της συγκατατίθεμαι. Τότε μπορώ να το ξεπληρώσω αυτό που χρωστάω και να απελευθερωθώ από το χρέος, ενώ παράλληλα μπορώ να εισπράξω ολόκληρο αυτό που μου δίνεται και να είμαι ελεύθερος να έχω ανάγκες».

Το χάσμα στο επίπεδο προσωπικό-υπερβατικό

Στο επίπεδο αυτό χάνει κανείς την αίσθηση ενότητας ανάμεσα στον ίδιο και στην υπερβατική πραγματικότητα, όπως και αν την ονομάζει ο καθένας, είτε Θεό, είτε ανώτερη συνειδητότητα, είτε δύναμη της Ζωής. Σχολές που ασχολούνται με το παραπάνω επίπεδο είναι η αναλυτική ψυχολογία του Γιουνγκ, η ψυχοσύνθεση, η ψυχολογία του Μάσλοου, καθώς και η εσωτερική διάσταση των Θρησκειών.

Η Ομοιοπαθητική και η βιοενεργιακή θεραπεία

Ο Samuel Hahnemann κληροδότησε μια τεράστια ανακάλυψη στην ιατρική. Βρήκε με τη δυναμοποίηση τρόπο να εισέλθει στην βιοενεργιακή υπόσταση του ανθρώπου, και να ενισχύσει τις αυτορρυθμιστικές και αυτοθεραπευτικές του δυνάμεις. Έκτοτε, πολλοί γιατροί πλούτισαν την θεραπευτική τους φαρέτρα με ένα ανεκτίμητο θεραπευτικό εργαλείο. Απέκτησαν την ικανότητα να θεραπεύουν=υπηρετούν την ολιστική δυνατότητα που έχει ο ίδιος ο οργανισμός για αυτορρύθμιση. Και εκατομμύρια άνθρωποι που υπέφεραν από χρόνιες κυρίως νόσους ωφελήθηκαν σημαντικά.

Ομοιοπαθητική και Ψυχοθεραπεία

Καταρχήν προκύπτει το ερώτημα γιατί συνδυαστική θεραπεία? Δεν είναι η Ομοιοπαθητική ή η Ψυχοθεραπεία από μόνες τους αυτοτελή και αποτελεσματικά θεραπευτικά συστήματα; Ασφαλώς και είναι. Όταν όμως η σωματική νόσος συνοδεύεται από διαταραχές προσωπικότητας και προεξάρχουν τα στοιχεία της Ψυχοπαθολογίας, κάτι όχι και τόσο ασυνήθιστο, τότε ο δημιουργικός τους συνδυασμός μπορεί να δώσει εξαιρετικές θεραπευτικές λύσεις.

Μπορεί εν τέλει να μειώσει κατά πολύ την γκάμα των περιπτώσεων που δεν θεραπεύονται ή που αντιστέκονται σθεναρά στην θεραπεία. Γιατί στόχος του Γιατρού-Θεραπευτή δεν είναι η περιχαρακωμένη επιβεβαίωση της θεραπευτικής του μεθόδου, αλλά η επαναφορά της υγείας του θεραπευόμενου.

Αυτού του είδους ο διαχωρισμός δεν είναι προφανής για τους γιατρούς της εναλλακτικής ιατρικής, ιδιαίτερα όταν εγείρονται τα αμυντικά και απολογητικά αντανακλαστικά τους από την εκάστοτε πεισματικά κοντόφθαλμη, κριτική των συμβατικών τους συναδέλφων. Γιατί το τελικό ζητούμενο μιας θεραπείας είναι η ασφαλέστερη, μονιμότερη και βαθύτερη αποκατάσταση της υγείας (Ομοιοπαθητική), καθώς όμως και η εξυπηρέτηση της ανάγκης για αυτογνωσία, ωρίμανση, και αυτοπραγμάτωση (Ψυχοθεραπεία).

Η θεραπεία ως μια διαδικασία μεταμόρφωσης

Στον αρχαίο κόσμο θεωρούσαν την αρρώστια μια πνευματική, σωματική και συναισθηματική κρίση, που σήμαινε ότι ο άνθρωπος είχε απομακρυνθεί από την πορεία που ο Θεός ή η εσωτερική του φύση είχαν χαράξει για αυτόν. Έργο του θεραπευτή ήταν να τον βοηθήσει να βρει τον δρόμο του, προσφέροντας πνευματική καθοδήγηση και ιατρική φροντίδα. Το ιδεόγραμμα που χρησιμοποιούν οι κινέζοι για την κρίση είναι το ίδιο με αυτό της ευκαιρίας. Ο άνθρωπος δεν είναι μια στατική οντότητα. Είναι ένα σύνολο από δυναμικές που επιδέχονται εξέλιξη και ανάπτυξη. Η εξέλιξη αυτή αφορά τόσο την ψυχολογική του ωρίμανση, όσο και την αναγνώριση και ανάπτυξη της πνευματικής του υπόστασης. Συχνά σκόνταψα πάνω σ' αυτή την πραγματικότητα, στην 18χρονη πορεία μου ως θεραπευτής. Για να ανακαλύψει και να αναπτύξει, όμως κανείς το δυναμικό του θα πρέπει προηγουμένως να στρέψει την προσοχή του προς την εσωτερική του πραγματικότητα, να πειθαρχήσει την ασίγαστη νοητική και συναισθηματική του φλυαρία, να έχει επίγνωση των απωθημένων επιθυμιών και κινήτρων, να ξεκινήσει εν ολίγοις μια πορεία προς την αυτογνωσία.

Μια πορεία που συχνά παρεμποδίζεται από την ταύτιση και την προσκόλλησή μας με τον κατώτερο μας εαυτό, με το εγώ μας.

Το τραύμα / Η θεραπεία

Ασυνείδητα λαθεμένα μηνύματα, χρήσιμα υποστηρικτικά μηνύματα που δεν πήραμε, όπως και συναισθηματικά τραύματα κατά την παιδική ηλικία, μας οδήγησαν σε δυσλειτουργικά πρότυπα συμπεριφοράς και σκέψης.

Είναι βέβαια και η αδράνεια του σώματος, οι στάσεις που συνήθισε να παίρνει, που μας κρατάν προσδεμένους με τις παλιές τις νοητικές μας στάσεις, και τους αντίστοιχους ρόλους.

Απογοητεύσεις, ματαιώσεις και τραύματα από την παιδική μας ηλικία, τότε που η ουσία μας ξεδιπλωνόταν και αναπτύσσονταν αυθόρμητα, έχουν χαραχτεί με την μορφή έντασης και δυσκαμψίας στο φυσικό μας σώμα. Έχουν έτσι δημιουργήσει έναν θώρακα γύρω από το ζωντανό και αυθεντικό μας ψυχικό είναι, που το εμποδίζουν να ξεδιπλώσει την ανάπτυξή του.

Ο παλμός της Ζωής

Η δομή του χαρακτήρα με τον οποίο ένα άτομο αλληλεπιδρά με τον κόσμο αποτελεί αμυντική λειτουργία, και είναι συνήθως το αποτέλεσμα μιας τραυματικής σύγκρουσης ανάμεσα στην αυθόρμητη φυσική παρόρμηση του παιδιού και στους περιορισμούς που επιβάλει το περιβάλλον. Είναι ο χαρακτήρας έτσι, ένα τραυματικό γεγονός, μια «χαρακιά», από «χαράσσω» – «kharesien»=σημαδεύω, στιγματίζω (από την Ινδό-ευρωπαϊκή ρίζα «gher»

Ομοιότητες Ομοιοπαθητικής και Ψυχοθεραπείας

Είναι και οι δύο ολιστικές και ήπιες θεραπευτικές προσεγγίσεις, δηλαδή συνεργάζονται και εξυπηρετούν την αυτοθεραπευτική δυνατότητα της οργανικής και ψυχολογικής οικονομίας. Ιεραρχούν ως σημαντικότερη την Ψυχοδιανοητική πραγματικότητα. Βοηθούν κάποιον να ασχοληθεί με τον εαυτό του, να ξεκινήσει την αυτοπαρατήρηση του, να γνωρίσει καλύτερα ποιος είναι, και να αναπτύξει το κρυμμένο του δημιουργικό δυναμικό.

Εκτός από την ψυχοθεραπεία και η ομοιοπαθητική, εναρμονίζοντας βιοενεργιακά τον οργανισμό του, διευρύνει το αντιληπτικό του πλαίσιο, έτσι ώστε να μπορεί και να ενσωματώνει με άνεση καταστάσεις που προηγουμένως βίωνε ως συγκρουσιακές. Το παραπάνω εκπληκτικό φαινόμενο συμβαίνει συχνά σε λιγότερο από έναν μήνα από την λήψη του Όμοιου.

Πως η ψυχοθεραπευτική σχέση βοηθάει στην Ομοιοπαθητική διάγνωση