Ομοιοπαθητική και ... καφές !

«Οι φαρμακευτικοί παράγοντες είναι ουσίες που δεν είναι θρεπτικές, αλλά τροποποιούν την κατάσταση του υγιούς σώματος. Όλες αυτές οι αλλαγές της υγιούς κατάστασης του οργανισμού αποτελούν είδος αφύσικης κατάστασης ασθένειας. Ο καφές είναι απλά μια φαρμακευτική ουσία...».
S. Hahnemann
Coffee and its effects 1803

---

Τo 1803 ο S. Hahnemann δημοσίευσε μια εργασία με τίτλο: «Οι συνέπειες του καφέ», όπου παρουσιάζει στο ευρύ κοινό τις συνέπειες που προκύπτουν στην καθημερινή ζωή από τη χρήση του καφέ. Εκεί διεξοδικά παρουσίασε τις συνέπειες του καφέ σε όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, καθώς και στα 3 επίπεδα του και συνιστά τη διακοπή του καφέ επισημαίνοντας παράλληλα και τις ευεργετικές ιδιότητες του όταν χρησιμοποιείται σαν ομοιοπαθητικό φάρμακο.

Από την εποχή εκείνη μέχρι τώρα δεν έχει παύσει ο προβληματισμός του ιατρικού κόσμου γύρω από τις συνέπειες του καφέ, με αποτέλεσμα η χρήση του να ενοχοποιείται στην εμφάνιση μεγάλου αριθμού διαταραχών της υγείας. Η ιδιαιτερότητα λοιπόν του καφέ είναι ότι αφ' ενός μεν αποτελεί μια φαρμακευτική ουσία, αφ' ετέρου είναι μια ουσία ευρείας κατανάλωσης και καθημερινής χρήσης. Αλλά λογικευόμενος διερωτάται κανείς τί συνέπειες μπορεί να έχει η χρήση αυτής της φαρμακευτικής ουσίας για μεγάλο χρονικό διάστημα στη ζωή του ανθρώπου. Στη διευκρίνιση αυτής της υπόθεσης έρχεται να συμβάλλει η παρούσα εργασία.

Σε μια μελέτη του 1964 διαπιστώθηκε ότι η ετήσια συνολική κατανάλωση καφέ ήταν δύο εκατομμύρια τόνοι. Την ίδια χρονιά βρέθηκε ότι οι Σουηδοί κατανάλωσαν 7.9 kgr καφέ κατά άτομο, που αντιστοιχεί, περίπου, σε 120 gr. καθαρής καφεΐνης. Ενώ σε μια αμερικανική μελέτη που έγινε σύγκριση των ετών 1962 και 1985 διαπιστώθηκε μείωση της ημερήσιας κατανάλωσης καφέ από 3.12 σε 1.83 φλυτζάνια. Επίσης, το 1962 το 75$ του πληθυσμού έπινε καφέ, ποσοστό που μειώθηκε στο 55$ το 1985.

Η coffea arabica, από τους καρπούς της οποίας παράγεται ο γνωστός καφές, ανήκει στην οικογένεια των Ρουβιίδων και περιέχει σαν κύριο δραστικό συστατικό την καφεΐνη. Η καφεΐνη ανευρίσκεται επίσης στα φυτά Thea Chinensis από τα φύλλα του οποίου προέρχεται το τσάι, από τα φύλλα του Ilex Paraguyensis (φύλλα Ματέ), στα σπέρματα της παυλινία της κουπανίου (Paullinia Cupana) και του κακάου (Theobroma Cacao).

Η περιεκτικότητα των διαφόρων ουσιών σε καφεΐνη αναφέρεται στον κατώτερο πίνακα:

Coffea arabica l	1.8%
Thea chinensis	1.5-3.5%
Ilex paraguyensis	0.8 - 3.4%
Paullinia cupana	3.5 - 5.6%
Theobroma cacao	0.15 - 0.20%

Στον επόμενο πίνακα αναφέρεται η ποσότητα καφεΐνης σε mgr που περιέχεται ο' ένα φλιτζάνι του αντίστοιχου τύπου ροφήματος καφέ:

Arabica	45 - 50 mgr
Robusta	100-150 mgr
Στιγμιαίος	60 -100 mgr
Decafeine	3 - 6 mgr
Espresso	150 - 300 mgr
Ελληνικός	150-300 mgr

Η καφεΐνη κρυσταλλούται σε στιλπνές και λευκές μεταξοειδείς βελόνες με ασθενώς πικρή γεύση και διαλύονται στο νερό 1$, οινόπνευμα 4$, αιθέρα 0.3$, ενώ γίνεται τοξική έως θανατηφόρος σε μεγάλες δόσεις 5 -10 gr καθαρής καφεΐνης. Μετά τη φρύξη του καφέ παρουσιάζονται στην ανάλυση και άλλες ουσίες εκτός από την καφεΐνη, όπως νιασίνη, ακετόνη, φουρφουράνη, αμμωνία, μεθυλαμίνη, τριμεθυλαμίνη, φουμαρικό οξύ, οξεικό οξύ, ρεσορκινόλη, υδροκινόνη, πυριδίνη, βενζο(α)πυρένιο και χλωρογενικό οξύ.

Φαίνεται ότι στα τελικά αποτελέσματα της δράσης του καφέ ενέχονται όλες οι ανωτέρω ουσίες που συνυπάρχουν με την καφεΐνη. Τα πιο δημοφιλή ξανθινικά ροφήματα είναι ο καφές, το τσάι, το κακάο και τα προϊόντα που περιέχουν κόλα. Για παράδειγμα, ένα μπουκάλι Κόλα περιέχει 35 - 55 mg καφεΐνης. Δεν υπάρχει αμφιβολία για το ότι η ανάγκη των ξανθινικών ροφημάτων στηρίζεται στη διεργετική τους δράση, μολονότι πολλοί άνθρωποι δεν επιδιώκουν συνειδητά τη δράση αυτή. Ο βαθμός στον οποίο ένας οργανισμός επηρεάζεται - διεγείρεται από μια συγκεκριμένη ποσότητα καφέ διαφέρει. Για παράδειγμα, υπάρχουν άνθρωποι που πίνουν αρκετά φλιτζάνια καφέ το βράδυ και κοιμούνται ανενόχλητοι, ενώ αντιθέτως άλλοι άνθρωποι είναι τόσο ευαίσθητοι στον καφέ, ώστε ένα απλό φλιτζάνι καφέ μπορεί να προκαλέσει αντίδραση στα όρια του τοξικού. Οι αντιδράσεις στην καφεΐνη φαίνεται να εξαρτώνται από τη λειτουργική κατάσταση του νευρικού συστήματος.

Τέλος, φαίνεται ο καφές να δρα ανταγωνιστικά στους υποδοχείς οπίου, που κατά συνέπεια ανταγωνίζεται τα ενδογενή οπιοειδή και παίζει ρόλο σημαντικό στην ανοχή του πόνου. Η ιδιότητα αυτή προκαλείται από τον κοινό —όπως και από τον Decafeine στιγμιαίο και ψημένο καφέ— ενώ αυτό δεν συμβαίνει με το τσάι και το κακάο που επίσης περιέχουν καφεΐνη. Η δράση αυτή συμπεραίνεται ότι είναι ξεχωριστή της δράσης της καφεΐνης. Ο καφές (καφεΐνη) απορροφάται από το γαστρεντερικό σωλήνα και ταχέως κατανέμεται σε όλους τους ιστούς του οργανισμού σαν υδατοδιάλυτο περιεχόμενο. Επίσης, διέρχεται του πλακούντα και φθάνει στο έμβρυο, το οποίο επηρεάζει στην ανάπτυξη του. Ο χρόνος ημιζωής είναι 2.5-4.5 ώρες στους ενήλικες. Η χρήση του καφέ έχει συσχετισθεί ανά καιρούς με διάφορες ασθένειες. Από μελέτες που έχουν γίνει είναι αβέβαιη ακόμη η συσχέτιση του με το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Σε μεγάλες δόσεις η καφεΐνη προκαλεί οωληναριακή νέκρωση και σε θεραπευτικές δόσεις προκαλεί απαφολίδωση των κυττάρων των νεφρικών σωληναρίων. Παρουσιάζει ήπια διαβητογόνο δράση που έχει αποδειχθεί in vivo και in vitro. Προκαλεί κεφαλαλγία εκ αγγειοδιαστολής, όπως και τα άλλα ξανδινικά παράγωγα. Τέλος, η υπερβολική χρήση καφέ οδηγεί στο σύνδρομο της καφεΐνομανίας (7-8 φλιτζάνια καφέ καθημερινά) με συμπτώματα όπως ανυπομονησία, νευρικότητα, ταραχή, εξάιιεις, αγωνία, διαταραχές ύπνου, μυϊκούς σπασμούς, πολυουρία, ταχυκαρδία, έκτακτες συστολές, αρυσμία, υπερευαισθησία. Όταν κανείς προχωρήσει στη διακοπή του καφέ, τότε προκαλείται στους βαρείς χρήστες συμπτωματολογία αποτελούμενη από πονοκεφάλους, κούραση, νευρικότητα.

Ας περάσουμε τώρα στη μελέτη της δράσης και χρήσης του καφέ στην ομοιοπαθητική. Εδώ ο ρόλος του είναι αφ' ενός μεν σαν φάρμακο, αφ' ετέρου δε σαν αντίδοτο ορισμένων φαρμάκων, ενώ τέλος πολύς λόγος γίνεται για τη διακοπή της χρήσης του καφέ από εκείνους που χρησιμοποιούν ομοιοπαθητικά φάρμακα, καθώς και τις απόιιεις του S. Hahnemann για τις συνέπειες του καφέ.

Έχοντας κανείς unoyn του τα μέχρι τώρα αναφερδέντα δεν δυσκολεύεται στο να σχηματίσει την εικόνα του φαρμάκου Coffea. Γενικευμένη ευαισθησία. Ευαισθησία στον πόνο. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πόνος επιδεινώνεται με τον δόρυβο. Ψυχική διέργεση που εκδηλώνεται σαν αϋπνία, νευρικές εξάιιεις, νευραλγία, σπασμοί μυών, οδονταλγίες, προσωπαλγίες, υστερία, νευρικότητα. Ερυδρότης προσώπου και αίσδηση δερμότητας, από την έκκριση κατεχολαμινών και με συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος. Νοητικά είναι γεμάτη από ιδέες και η μνήμη υπερλειτουργεί. Νοητική υπερλειτουργία. Ευαισδησία στον κρύο αέρα, σαν φαινόμενο δευτερογενούς δράσης του καφέ. Οδονταλγίες καλύτερα με το κρύο νερό. Υπερλειτουργία των αισδήσεων. Αγγειοκινητικές κεφαλαλγίες που χειροτερεύουν με τη διέγερση των αισδήσεων. Προσωπαλγία. Σπασμοί στα παιδιά. Προκάρδιοι παλμοί — ταχυκαρδία (Kent).

Ο Hahnemann στην εργασία του «Οι Συνέπειες του Καφέ» προσφέρει στοιχεία που τεκμηριώνουν τις βλαβερές συνέπειες του καφέ και δικαιολογούν τη χρήση του σαν ομοιοπαθητικό φάρμακο, θεμελιώδες στην κατανόηση των συνεπειών του καφέ είναι η αναγνώριση της δράσης των φαρμακευτικών ουσιών επάνω στον ανθρώπινο οργανισμό σαν ενιαίο όλον. Κάδε φάρμακο, λοιπόν, ασκεί δύο αντίδετες δράσεις πάνω στον ανδρώπινο οργανισμό. Η πρωτογενής δράση είναι ακριβώς αντίστροφη της δευτερογενούς δράσης, δηλαδή της κατάστασης που δημιουργείται στον οργανισμό αρκετές ώρες μετά την πρωτογενή δράση. Την ιδιότητα που έχει κάδε φάρμακο να μεταβάλλει την κατάσταση ενός ανδρωπίνου σώματος κατά ιδιαίτερο τρόπο ονομάζουμε πρωτογενή ενέργεια του φαρμάκου. Γνωστό είναι, ότι μετά την πάροδο λίγων ωρών, την κατάσταση του σώματος που δημίουργήδηκε απ' αυτή την πρωτογενή ενέργεια διαδέχεται μια άλλη κατάσταση απόλυτα αντίστροφη, όταν η πρώτη ενέργεια εξαντληδεί. Τούτο ονομάζουμε δευτερογενή ενέργεια του φαρμάκου. Αν χορηγούμε το φάρμακο εναντίων νόσων, ερεθίζει, κατά την πρωτογενή ενέργεια του, συμπτώματα αντίδετα προς εκείνα της ασθένειας. Έτσι δεν επιτυγχάνουμε παρά μια κατευναστική δράση. Σχεδόν αμέσως ακολουδεί καλυτέρευση. Αλλά ύστερα από μερικές ώρες η νόσος υποτροπιάζει ακόμη πιο δυνατά απ' ό,τι ήταν πριν χορηγηθεί το φάρμακο. Γιατί η δευτερογενής ενέργεια που του μοιάζει την ενδυναμώνει.

Στα πλαίσια της δευτερογενούς δράσης των φαρμακευτικών ουσιών ανήκει το φαινόμενο της επιδείνωσης που βλέπουμε στην ομοιοπαθητική, αλλά και στη χρήση του καφέ έντονα. Η πρωτογενής δράση του καφέ συνίσταται, γενικά, σε έξαρση λίγο ή πολύ ευχάριστη της ζωτικότητος. Οι ζωικές και φυτικές λειτουργίες εξαίρονται τις πρώτες ώρες μετά τη λήυη. Η δευτερογενής δράση που ακολουδεί, επιφέρει λίγο λίγο ακριβώς αντίδετη κατάσταση, δηλαδή δυσάρεστη αίσδηση της ύπαρξης, έκπτωση της ζωής, ένα είδος παράλυσης των ζωικών και φυτικών λειτουργιών. Χρησιμοποιώντας λοιπόν φάρμακα ή φαρμακευτικές ουσίες επιδιώκουμε την πρωτογενή δράση τους, αλλά υφιστάμεθα και τη δευτερογενή. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με τη δράση του καφέ. Τον χρησιμοποιούμε για την πρωτογενή του δράση επειδή έχουμε ανάγκη έξαρσης των λειτουργιών του οργανισμού και στη συνέχεια υφιστάμεδα τη δευτερογενή δράση με έκπτωση των λειτουργιών. Η δευτερογενής αυτή δράση αντισταθμίζεται με την εκ νέου χρήση του καφέ. Με τον τρόπο αυτό ο άνδρωπος εισέρχεται στη χρόνια χρήση του καφέ που τελικά καταλήγει σε δύσκολα αναστρέψιμες διαταραχές. Προκαλείται αλλοίωση των εκδηλώσεων και φαινομένων του ανδρωπίνου οργανισμού, κατά τρόπο ώστε σαν σταδεί κανείς να τον μελετήσει συναντά σωρεία στοιχείων που δεν είναι συστατικά του οργανισμού, αλλά επίκτητα από τη δράση του καφέ. Έχει να μελετήσει ο ομοιοπαθητικός γιατρός μια εικόνα που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική φύση του ανθρώπου, αλλά είναι τροποποιημένη από τη χρήση του καφέ, π.χ. πώς μπορεί ο γιατρός να αξιολογήσει αϋπνία, ευερεθιστότητα, προκάρδιους παλμούς και ταχυκαρδία σ' έναν χρήστη καφέ; Συμπτώματα που ενδεχομένως θα υποχωρούσαν με τη διακοπή του,καφέ και μόνον και θα άπεκαλύπτειο η πραγματική εικόνα του ασθενούς. Αντιμετωπίζοντας σε μία συνολική θεώρηση το πρόβλημα της χρήσης του καφέ, του καπνού και ενός μεγάλου αριθμού φαρμακευτικών ουσιών, θα λέγαμε ότι η ανθρωπότης βρίσκεται στη φάση της επιδείνωσης μετά την αρχική ευεξία που πέρασε με τη χρήση τόσων φαρμακευτικών ουσιών.

Λέγει λοιπόν ο Hahnemann βασιζόμενος πάνω σε μία μεγάλη πείρα «ότι η ολέθρια χρήση του καφέ είναι το πιο σίγουρο μέσο για να μαράνει και να σβήνει την ενεργητικότητα του σώματος και της υυχής μας. Αλλά χαρακτήρισα αυτό το ρόφημα σαν φαρμακευτικό και ίσως μου πουν ότι τα φάρμακα είναι ουσίες χρήσιμες που θεραπεύουν. Ναι, αναμφίβολα, αλλά με την απόλυτη προϋπόθεση ότι είναι κατάλληλα για την περίπτωση που χρησιμοποιούνται. Αλλά φάρμακο μη δυνάμενο να οφελήσει άτομο υγιές, κατ' αντίφαση γίνεται βλαπτικό, όταν αυτός που χαίρει καλής υγείας εθισθεί σ' αυτό». Και συνεχίζοντας τη σκέψη του προχωρεί στον τρόπο που προτείνει για τη διακοπή της χρήσης του καφέ, και έρχεται ν' αποδείξει τη σοφία καθώς η σύγχρονη επιστήμη συνιστά τη σταδιακή απόσυρση του καφέ και τη δικαιολογεί με το φαινόμενο της αύξησης των υποδοχέων αδενοσίνης. «Προσπαθώ πρώτα να πείσω τους ασθενείς μου ότι είναι επείγον να σταματήσουν αυτή τη συνήθεια. Κι είναι σπάνιο να μην κατορθώσουμε να πείσουμε, όταν η αλήθεια βγαίνει από τα χείλη γιατρού, θεμελιωμένη πάνω στην πείρα του και που ο ίδιος είναι πεπεισμένος γι' αυτό που λέει. Τίποτε δεν εμποδίζει αυτή την αλήθεια να εισακουσθεί, γιατί δεν επιφέρει όφελος παρά μόνο σ' εκείνον που την ακούει. Όταν διαπιστωθεί από το ύφος του αρρώστου ελαττώνουμε κάδε τρεις ή τέσσερις ημέρες τη δόση του καφέ και μετά αφού τον ελαττώσουμε σε μία και μόνη δόση τον αφήνουμε να τη συνεχίσει επί οκτώ μέρες, τη διακόπτουμε οριστικά και δεν την επιτρέπουμε παρά κάθε δύο μέρες επί ένα διάστημα. Όλα τελειώνουν σ' ένα μήνα, όταν μπορούμε να βασιζόμαστε πάνω στον άρρωστο. Αλλά αν είναι αδυνάτου χαρακτήρα και αναποφάσιστος και αν η στέρηση επιδρά πολύ στην υγεία του, αντικαθιστούμε σιγά-σιγά τον καφέ με τσάι, που είναι και αυτό βλαβερό, αλλά σε μικρότερο βαθμό από τον καφέ. Γιατί το τσάι δεν προκαλεί μεγάλο εθισμό, είναι πιο εύκολο να το σταματήσουμε και να το αντικαταστήσουμε με ζεστό γάλα. Είναι ανάγκη, για να εξουδετερώσουμε τελείως τις βλαβερές ενέργειες του καφέ και για να ενθαρρύνουμε αυτόν που το σταματά, να δυναμώσουμε το σώμα του με καθημερινούς περιπάτους στο ύπαιθρο, να ευθυμίσουμε το μυαλό με αθώες διασκεδάσεις, ή να ανανεώσουμε τις δυνάμεις του με καλές τροφές. Τέλος, αφού γίνουν όλα προς το καλύτερο, πρέπει να βεβαιωνόμαστε, ότι η μεταβολή είναι οριστική. Τότε τονώνουμε το κουράγιο του αρρώστου, για να μην αφήσουμε κάτι να ταράξει την αποφασιστικότητα του». Στην καθημερινή ομοιοπαθητική πρακτική συνιστάται άμεσα η διακοπή της κατανάλωσης καφέ από τους ασθενείς, αφού εκτός των άλλων βλαπτικών επιδράσεων του στη γενικότερη οικονομία του οργανισμού, δημιουργεί και πρακτικά προβλήματα, αφού και δεν είναι δυνατό ν' αναγνωρίζεται εκ των προτέρων η ειδική ευαισθησία του ασθενούς στον καφέ. Έτσι, θα δημιουργούνται αμφιβολίες και ερωτηματικά για την ορθότητα της αγωγής και την επαλήθευση της. Ας επανέλθουμε όμως στον Hahnemann για να δούμε πως καταλήγει στην εργασία του: «παρ' όλη την καταγγελία της κατάχρησης του καφέ, σαν σύνηθες ρόφημα, εκτιμώ εν τούτοις τις αρετές που έχει για την ιατρική του χρησιμότητα, είτε σαν θεραπευτικό φάρμακο για χρόνιες νόσους που τα συμπτώματα τους έχουν μεγάλη ομοιότητα με την πρωτογενή ενέργεια του, είτε σαν ανακουφιστικό στις νόσους που εμφανίζονται οξέως ή που συνοδεύονται με άμεσο κίνδυνο, που τα συμπτώματα τους μοιάζουν πολύ στη δευτερογενή ενέργεια. Αυτή είναι η μόνη λογική και φρόνιμη χρήση της φαρμακευτικής αυτής ουσίας, της οποίας τόσα εκατομμύρια κάνουν κατάχρηση προς βλάβη της υγείας τους, και της οποίας τόσα λίγα άτομα ξέρουν την πραγματική της αξία που ασκεί μία σωτήρια επίδραση όταν ξέρουμε να τη χρησιμοποιήσουμε σωστά».

Του Γ. ΤΣΑΝΤΑΚΗ, Ιατρού Ομοιοπαθητικού
Από το τεύχος Ομοιοπαθητική Ιατρική, τεύχος 2