Ομοιοπαθητική και Συστημική επιστήμη

του Τ. Nicolai ECH President

Επιμέλεια και προσθήκες:
Κ. Τσιτινίδης, Πρόεδρος ΕΕΟΙ

Εισαγωγή

Η Ομοιοπαθητική βασίζεται σε μια συστημική προσέγγιση των οργανισμών. Η προσέγγιση αυτή, που όλο και πιο συχνά χρησιμοποιείται στην παρουσίαση, εξήγηση και πρόβλεψη βιολογικών φαινόμενων, ξεκίνησε από πρωτοπόρους βιολόγους που τόνισαν την εικόνα των ζωντανών οργανισμών σαν ολοκληρωμένες ολότητες.

Α. Οι οργανισμοί σαν πολύπλοκα ζωντανά συστήματα Η βιολογία των συστημάτων

Στον 19° αιώνα ο Clande Bernard (ιδρυτής της μοντέρνας πειραματικής ιατρικής) παρατήρησε ότι σε ένα υγιή οργανισμό το εσωτερικό περιβάλλον παραμένει βασικά σταθερό ακόμη και αν το εξωτερικό περιβάλλον έχει αρκετές διακυμάνσεις. Η ιδέα αυτή ήταν η αρχή της έννοιας της ομοιόστασης (Cannon 1932), που είναι η ιδιότητα ενός ανοικτού συστήματος, ειδικά ενός ζωντανού οργανισμού, να ρυθμίζει το εσωτερικό του περιβάλλον για να διατηρήσει μια σταθερή κατάσταση με την χρήση πολλαπλών δυναμικών εξισσορόπησης που ελέγχονται από διαπλεκομένους ρυθμιστικούς μηχανισμούς.

Η καθιέρωση της συστημικής σαν μια από τις κύριες επιστημονικές προσεγγίσεις της εποχής μας, έγινε από την πρώτη αναφορά της θεωρίας των ανοιχτών συστημάτων (Von Bertalanffy 1945). Ο Von Bertalanffy έκανε κριτική στην επικρατούσα θέση της φυσικής στη σύγχρονη ιατρική και έδωσε έμφαση στη βασική διαφορά μεταξύ φυσικών και βιολογικών συστημάτων. Τόνισε ότι τα βιολογικά συστήματα είναι ανοικτά και αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους και ότι μπορούν να αποκτήσουν νέες ποιοτικές ιδιότητες μέσα από την αλληλεπίδραση αυτή (αναδυόμενες ιδιότητες). Όλοι οι βιολογικοί οργανισμοί παρουσιάζουν συστημικές ιδιότητες (ιδιότητες που αναδύονται από τα πολλά τους μέρη που αλληλεπιδρούν σαν σύνολο και που δεν μπορούν να εμφανιστούν από οποιαδήποτε τμήμα τους μεμονωμένα).

Η μελέτη πολύπλοκων συστημάτων προσαρμογής ονομάζεται επιστήμη πολυπλοκότητας. Αυτή η επιστήμη που αναδύεται είναι κατ' εξοχήν διεπιστημονική συμπεριλαμβάνοντας την βιολογία, την ανθρωπολογία, την θεωρία του management και πολλές ακόμα επιστήμες σε μια προσπάθεια να απαντήσουν μερικές βασικές ερωτήσεις για τα ζωντανά, προσαρμοστικά και μεταλλασόμενα συστήματα. ʼρθρα έχουν αρχίσει να δημοσιεύονται στα καθιερωμένα ιατρικά περιοδικά με θέμα την επιστήμη της πολυπλοκότητας (Goldberger, Wilson, Belletal). Οι ανθρώπινοι οργανισμοί μπορούν μέσα από αυτή την θεώρηση να μελετηθούν σαν να αποτελούνται και να λειτουργούν μέσω πολλαπλών διαπλεκόμενων και αυτοοργανούμενων συστημάτων (βιοχημικών, κυτταρικών, φυσιολογίας, ψυχολογίας και κοινωνικών).

Είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς μελετώντας την θεωρία αυτή ότι οι δυναμικές που συμπεριλαμβάνονται στα πολύπλοκα συστήματα, καθρεφτίζουν την συνολική λειτουργία των ζωντανών (ενόργανων) οργανισμών στον πραγματικό κόσμο με πιο μεγάλη σαφήνεια και ακρίβεια από ότι μπορεί να μας δώσει η μέχρι τώρα γραμμική προσέγγιση της βιοιατρικής (συμβατικής ιατρικής).

Β. Η αρρώστια σαν μια έννοια κατάρρευσης ή διαταραχής του συστήματος

Η επιστήμη της πολυπλοκότητας συνέβαλε στην ανάπτυξη μια νέας, ολιστικής προσέγγισης της ασθένειας και της θεραπευτικής (Coffrey).

Η υγεία δεν είναι η απουσία της ασθένειας ή η αστάθεια, αλλά η ικανότητα ενός συστήματος (κύτταρο, οργανισμός, οικογένεια, κοινωνία) να απαντά προσαρμοζόμενος σε μια ευρεία κλίμακα περιβαλλοντολογικών αιτιών (φυσικών, χημικών, μολυσματικών, ψυχολογικών κλπ. Brody),

Η υγεία μπορεί να διατηρηθεί ή να επανέλθει μέσω μιας συστημικής προσέγγισης (π.χ. Ομοιοπαθητική) που δέχεται τη μη προβλεψιμότητα και στηρίζεται σε λανθάνουσες μικρές αναδυόμενες δυνάμεις μέσα στο ολοκληρωμένο σύστημα.

Η εγκατάσταση μιας ασθένειας είναι πάντα πολυπαραγοντική και εξαρτάται από την συμβολή ψυχολογικών και παθογενετικών αιτιών σε σχέση με τις προδιαθέσεις (constitutions) σε κάθε ένα οργανικό σύστημα (Millenson).

Γ. Συστημική έναντι τοπικής εστίασης

Στην συμβατική ιατρική η ασθένεια θεωρείται σαν μια ελλατωματική λειτουργία των βιολογικών και χημικών διαδικασιών του σώματος που πρέπει να «επισκευαστεί» και να επανέλθει στις αρχικές καθορισμένες βιοιατρικές νόρμες (με φάρμακα ή χειρουργείο). Συνεπώς υγεία είναι ότι απομένει όταν ένα άτομο είναι ελεύθερο από όλα τα συμπτώματα μιας ασθένειας και οι διαταραγμένες παθοφυσιολογικές καταστάσεις έχουν επισκευαστεί. Έτσι δίνει αξία μόνο στα παθογνωμονικά (κοινά) συμπτώματα που είναι πιο αντικείμενα σε σχέση με τα υποκείμενα (ιδιοσυστασιακά) συμπτώματα του ατόμου, που αγνοούνται γιατί δεν είναι αποφασιστικά για την θεραπεία που θα δοθεί.

Στην Ομοιοπαθητική η έννοια της ασθένειας έχει διευρυνθεί συμπεριλαμβάνοντας την προσωπική εμπειρία δυσλειτουργίας του, που έχει το άτομο που πάσχει καθώς και ο,τιδήποτε έχει παίξει ρόλο στην δημιουργία ανικανότητας να αντισταθεί το άτομο στην ασθένεια. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να έχουν υποκλινική νόσο, αν και δεν έχουν παθογνωμονικά συμπτώματα μιας συγκεκριμένης ασθένειας, που είναι ανιχνεύσιμα με την φυσική εξέταση ή με της εργαστηριακές εξετάσεις.

Στη συστημική, ασθένεια είναι μια αποτυχία της προσαρμοστικής απάντησης, μια ρήξη ή ανισορροπία των συστημάτων, υποσυστημάτων και μετασυστημάτων που αποτελούν έναν κατά τα άλλα υγιή οργανισμό!

Τα συμπτώματα δεν είναι η ασθένεια, αλλά απλά σημάδια μιας τέτοιας διαταραχής του συστήματος!

Η εξωτερικά αντανακλώσα εικόνα (η gestalt) μιας ασθένειας είναι κάτι περισσότερο από απλά μια ατελείωτη λίστα όλων των συμπτωμάτων, επειδή τα συμπτώματα είναι μόνο μια προσέγγιση της πραγματικής εσωτερικής (αθέατης) κατάστασης και δεν μπορούν ποτέ να είναι ισάξια με την όλη διαταραχή. Το σύνολο της διαταραχής (totality) πρέπει να αντανακλά την εσωτερική βαθύτερη (essence) διαταραχή του ατόμου, με τέτοια λεπτομέρεια ώστε να μπορεί να διακριθεί από άλλες διαταραχές όμοιας φύσης (μήπως ο Hahnemann τελικά ήταν από τους πρώτους συστημικούς στοχαστές;) (organon der Heilhunst). Συμπερασματικά, η διαφορά μεταξύ ολιστικών συστημάτων θεραπείας (π.χ. Ομοιοπαθητική) και αναλυτικών συστημάτων (συμβατική ιατρική) συνοψίζεται στο ότι τα ολιστικά συστήματα θεραπείας βλέπουν τον ασθενή σαν σύνολο (με όλες της αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον του) ενώ η συμβατική ιατρική βλέπει μόνο διαταραχές σε όργανα (τοπικές) και διαταραχές και διαχωρίζει την ολότητα, αντιμετωπίζοντας το σώμα σαν αντικείμενο έξω από το όλο σύστημα και χωρίς να παίρνει υπόψιν της, της αναρίθμητες αλληλεπιδράσεις (body/mind / other systems environment interactions).

Δ. Ψυχονευροανοσολογία ή ολιστική φυσιολογία

Μέχρι πρόσφατα και σύμφωνα με το Βιοιατρικό μοντέλο, η συναισθηματική υγεία και ισορροπία ενός ατόμου βασικά θεωρούνταν αδιάφορη σε σχέση με την φυσική υγεία και ισορροπία. Η ανάδυση της ψυχονευροανασολογίας (Wisneshi) τόνισε πρόσφατα την αιτιολογική συσχέτιση μη υγειών συναισθημάτων και συμπεριφορών με μια ποικιλία φυσικών ασθενειών. Υπάρχει πια μια επαρκής ποσότητα στοιχείων από την έρευνα (psychology, neurology, immunology) που δείχνει ότι ο νους και το σώμα (Watkins) αλληλεπιδρούν σαν μια ολότητα. Η έρευνα έχει δείξει ότι το νευρικό, το ενδοκρινικό και το ανοσοποιητικό σύστημα, επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω μεταβιβάσεων, νευροπεπτιδίων, κυτταρικών συστημάτων και κυτοκινών. Θα πρέπει λοιπόν να δούμε τα τρία αυτά συστήματα σαν ένα ψυχοσωματικό δίκτυο που επεκτείνεται σε όλο τον οργανισμό! (Pert)

Επίλογος

Οι μοντέρνες θεωρίες της συστημικής θεώρησης (βιολογία συστημάτων, επιστήμης της πολυπλοκότητας και ψυχονευροανοσολογία) ταιριάζουν εκπληκτικά με την πολύ παλαιότερη σε σύλληψη Ομοιοπαθητική!

Η Ομοιοπαθητική είναι κατά βάση συστημική αφού κλειδί στην συνταγογράφηση του ενδεικνυόμενου φαρμάκου είναι η αναγνώριση μιας εικόνας συνολικής, ενός σχεδίου ολότητας των σημείων και συμπτωμάτων του ασθενούς και το πιο σημαντικό μιας εικόνας (gestalt) που είναι μεγαλύτερη από την απλή συλλογή των επιμέρους συμπωματικών εκφράσεων της!

Τέτοια θεώρηση θα πρέπει να υιοθετείται και από την κλασική ιατρική σιγά-σιγά αφού η μοντέρνα αντίληψη της ψυχονευροανοσολογίας και των πολύπλοκων συστημάτων δίνουν νέο νόημα (παράδειγμα) στην ιατρική επιστήμη!

Ακόμα και η έρευνα θα πρέπει να αλλάξει κατεύθυνση συμπεριλαμβάνοντας της νέες αυτές ιδέες. RCT'C και άλλες τέτοιες προσεγγίσεις δεν επαρκούν για να εξηγήσουν την δράση της Ομοιοπαθητικής (η αξιολόγηση της έννοιας της αποτελεσματικότητας είναι πιο πολύπλοκη από την αποτελεσματικότητα απλών μονομερών στοιχείων π.χ. (ημικρανία) ή μονομερών θεραπειών πχ. (αντικαταθλιπτικά). Όπως καταλαβαίνουμε όλοι (και περισσότερο οι έμπειροι κλασικοί Ομοιοπαθητικοί ιατροί) η συστημική αυτή προσέγγιση που ονομάζεται κλασική Ομοιοπαθητική απαιτεί χρόνο και βάθος στην έρευνα του ασθενούς (ιστορικό) καθώς και μια ευρεία γνώση και κατανόηση Ομοιοπαθητικών (Materia Medica) και ψυχολογικών (ψυχολογία βάθους) στοιχείων αλλά και βαθειά γνώση της κλασικής ιατρικής (τα τοπικά συμπτώματα - στοιχεία δεν παύουν να είναι σημαντικά).

Βιβλιογραφία

Ahn AC, Tewari Μ, Poon CS, Phillips R5(2006) .The clinical applications of a systems approach. PLoS Medicine. 3 (7): e 209
Ahn AC Tewari M, Poon CS, Phillips RS (2006). The limits of reductionism in medicine coylg systems biology offer an alternative: PLoS Medicine 3(6): e 208
Bell IR, Caspi O, Sshwartz Grant KL, Gaudet TW, Rychener D, MaizesV, Weil A (2002) Integrative Medicine and systemic Outcomes Research: Issues in the Emergence of a New Model for Health Care. Archives of Internal Medicine 162: 133-140
Bell IR, Koithan Μ (2006). Models for the study of whole systems. Integrative Cancer Therapies, 5:293-307
Bellavite Ρ (2003) Complexity science and homeopathy a synthetic overview. Homeopathy 92: 203-212.
Brody H, Sobel DS (1979) A systems view of health and disease. In: Sobel D. Ways of health. Harcoutr Brace jovanovich, New York
Coffrey DS (1998) Self-organisation, complexity and chaos: the new biology for medicine. Nature Medicine 4:882-885.
Gildberger AL (1996) Non-linear dynamics for clinicians: chaos theory, fractals, and complexity at the bedside. Lancet 347: 1312-1314.
Milgrom LR (2002) Vitalism, complexity, and the concept of spin. Homeopathy 91: 23-31.
Millenson JR (1995) Mind matters-Psychological medicine in olistic practice. Eastland Press, Seattle, USA.
Nicolai Τ (2007) Important concepts and the approach to prescribing, in: Kayne S (Ed) Homeopathic Practice, Pharmaceutical Press, London UK.
Pert C Ruff Μ Weber R, Herkenham Μ (1985) Neuropeptides and their receptors: a phychosomatic network. Journal of Immunology 135(2): 820-826
Rees L Weil A. (2001) Integrated medicine - imbues orthodox medicine with the values of complementary medicine. Britich Medical Journal 322: 199-120.
Ritenbaugh C, Verhoef M, Fleishman S, Boon H, Leis A (2003). Whole systems research: a discipline for studying complementary and alternative medicine. Altematine Therapies in Health and Medicine, 9: 32-36.
Swayne J (1998) Homeopathic method- Implications for clinical practice and medical science. Churchill Livingstone, New York Edinburgh.
Von Bertalanffy L (1950). The theory of open systems in physics and biology. Science III: 23-29.
Watkins A (1997) Mind- body Medicine -A clinician's Guide to Psychoneuroimmunology, Churchill Livingstone: New York, Edinburgh.
Watson I (1991) A guide to the Methodologies of Homeopathy. Cutting Edge Publications, Kental, Cumbria England.
World Health Organization (2007) Homeopathy : Overview and analysis of clinical research.
Wilson T, Holt T, Greenhalgh Τ (2001) Complexity science: Complexity and clinical care. British Medical Journal 323: 685-688.
Wisneski LA, Anderson L (2005). The scientific basis of integrative medicine, CRC Press, Boca Raton. USA.
Woodhouse MB (1997). The concept of disease in alternative medicine, in: Humber JM, Almeder RF.
What is disease: Biomedical Ethics Reviews, Human Press, Totowa, New Jersey, USA.