Μεθοδολογια ή κατευθυνόμενη γνώση;

Με χαρά φιλοξενούμε στο περιοδικό μας, το άρθρο του Νίκου Φίλια, καρδιολόγου- εντατικολόγου, διευθυντή της μονάδας εντατικής θεραπείας του νοσοκομείου "Αγ. Σάββας". Το άρθρο αυτό βασίζεται στην ομιλία του συγγραφέως στα πλαίσια των εκδηλώσεων "Οι "Μύθοι" της Ιατρικής Επιστήμης" που διοργάνωσε το Κέντρο Ομοιοπαθητικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον Μάϊο του 1993. Οι θέσεις και η προβληματική του Ν. Φίλια έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά και αποτελούν ερέθισμα για αξιολόγηση όλης της ιατρικής μας τοποθέτησης και πρακτικής με στόχο την επανατοποθέτηση της σε περισσότερο ορθολογικές και ηθικές βάσεις. Ιδιαίτερα όμως, οι θέσεις αυτές αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον, επειδή προέρχονται από ένα γιατρό που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της μάχιμης ιατρικής - στην εντατικολογία- όπου καθημερινά αντιμετωπίζει ασθενείς που ευρίσκονται στο όριο ζωής και θανάτου, όριο όπου εκ των πραγμάτων τίθενται δραματικά ερωτήματα και πολλές φορές αμείλικτα, σχετικά με τη μεθοδολογία της ιατρικής παρέμβασης κι άρα με τον προσανατολισμό και τελικά με την ουσία της ιατρικής επιστήμης.

---

Οταν έγινε η πρόταση να μιλήσω στην ημερίδα αυτή διάλεξα για θέμα την κατευθυνόμενη γνώση γιατί είχα πειστεί από πάμπολλες εμπειρίες ότι η γνώση ούτε ουδέτερη ούτε αμόλυντη είναι.

Πιστεύοντας ότι είχα αρκετά στοιχεία για να τεκμηριώσω την άποψη μου, έβλεπα την ομιλία αυτή σαν εύκολη υπόθεση. Οπως πολύ συχνά συμβαίνει η στιγμή που η σκέψη μας πρέπει να μεταφερθεί σε κάποιον άλλο είναι η στιγμή της αλήθειας τότε διαπιστώνουμε όχι μόνο την πολυπλοκότητα του θέματος αλλά και ότι ούτε η δική μας σκέψη είναι τόσο αμόλυντη όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε.

Ιστορικά Στιγμιότυπα

Η ιστορία είναι μεγάλος δάσκαλος και εμείς οι γιατροί μάλλον την αποφεύγουμε. Συνήθως η ενασχόληση μας με αυτήν εξαντλείται σε μια στείρα δυτικοκεντρική αναφορά μερικών ονομάτων. Είναι γεγονός ότι ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Ασκληπιός είναι αυτοί που διαμόρφωσαν στην ήπειρο μας την ιατρική σκέψη.

Μια ιατρική σκέψη που στηρίζουν αποκλειστικά στο μεγαλοφυή διαλογισμό και στην πολύ οξυδερκή παρατήρηση. Αργότερα βέβαια τα σκήπτρα της επιστήμης μας τα πήραν οι ʼραβες. Η Ευρώπη βυθιζόταν στο σκοτάδι καθυποταγμένη σε μια πανίσχυρη καθολική εκκλησία, που όχι μόνο μονοπωλούσε, αλλά έλεγχε και κατευθηνε τη σκέψη. Να σας θυμίσω ότι η αποκατάσταση του Γαλιλαίου από τον Πάπα έγινε μόλις τον περασμένο χρόνο.

Η μεγάλη εποχή της Ιατρικής στην Ηπειρο μας αρχίζει -πως θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά-με την Αναγέννηση και την αιματηρή περίοδο των θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων. Εποχές δηλαδή όχι μόνο μεγάλων ανακαλύψεων, αλλά και μεγάλων αμφισβητήσεων.

Πιστεύεται ότι η μεγάλη επιδημία της πανούκλας που αποδεκάτισε τα 2/3 του ευρωπαϊκού πληθυσμού, ήταν από τα κύρια εναύσματα για τη μεγάλη αμφισβήτηση. Πανικόβλητη η θρησκευτική και κοσμική εξουσία για να γλυτώσει το μαύρο θάνατο, κατέφευγε εκτός των τειχών εγκαταλείποντας τους υπηκόους της στην τύχη τους.

Βέβαια όταν πέρασε το κακό η εξουσία γύρισε στις πόλεις και διαπίστωσε ότι ο αποδεκατισμένος αγροτικός πληθυσμός δεν έφτανε να καλλιεργήσει τη γη. Η κατά τα άλλα τόσο αυστηρή καθολική εκκλησία δικαιολόγησε και επέβαλε σαν θέλημα Θεού μια ιδιότυπη πολυγαμία στις γυναίκες, ώστε να εξασφαλιστεί η αναπαραγωγή του εργατικού δυναμικού. Ας γυρίσουμε στο θέμα μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πιο ακριβείς απεικονίσεις του ανθρώπινου σώματος εκείνη την εποχή προέρχονται κυρίως από μεγάλους καλλιτέχνες, από το Ντα Βίντσι και το Ντύρερ μια και οι ταλαίπωροι ανατόμοι ήσαν υποχρεωμένοι να κρύβονται, αν δεν ήθελαν να καταλήξουν στην πυρά.

Ο Παράκελσος μάζευε γνώσεις και ασκούσε πρωτοποριακή ιατρική μέσα στα πεδία των μαχών των πολέμων της Μεταρρύθμισης, που σάρωναν τον 16ο Αιώνα την Ευρώπη. Τα γρανάζια της ιστορίας είναι αργά. Μεγάλες ιδέες χρειάστηκαν αιώνες για να γίνουν πράξη. Η ιστορία της επιστήμης μας δεν θα μπορούσε να είναι αποκομμένη από τα υπόλοιπα μεγάλα γεγονότα της Διαφώτισης , της Βιομηχανικής επανάστασης και την άνοδο της αστικής τάξης. Χρειάστηκαν όλα αυτά να γίνουν για να μπορέσει η Ιατρική να ξεπεράσει την ιατροφιλοσοφική της φύση και να ανακαλύψει την αναγκαιότητα της μέτρησης σαν αντικειμενική τεκμηρίωση της παρατήρησης. Μόλις στα μέσα του περασμένου αιώνα έγινε η πρώτη θερμομέτρηση και μόλις το 1896 μετρήθηκε για πρώτη φορά η αρτηριακή πίεση. Ηδη όμως τον 17ο αιώνα, ο μεγάλος γιατρός Sydenham εξαφανίζει τον ασθενή από το ιστορικό. Ο ασθενής δεν ονοματίζεται και δεν αντιμετωπίζεται σαν μια ατομική και κοινωνική οντότητα αλλά γίνεται περιστατικό. Ακόμη και σήμερα λέμε η κήλη του δωματίου 3 ή το κάταγμα στο 4.

Μέχρι τις αρχές του αιώνα μας η κυρίαρχη αντίληψη νοσηλείας σήμαινε περισσότερο πράξη ευσπλαχνίας και λιγότερο επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση. Το ξενύχτισμα άλλωστε της νοσηλεύτριας-καλόγριας, δίπλα από τον ετοιμοθάνατο είχε σαν κύριο σκοπό την έγκαιρη ειδοποίηση του ιερέα για την Θεία Μετάληψη. Ο Bacon και ο Descartes διακήρυσσαν ότι η ανθρώπινη βούληση μπορεί και πρέπει να καθυποτάξει την φύση. Αρχισε λοιπόν ένας αγώνας επικυριαρχίας 3,5 αιώνων και μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι οδηγεί στην καταστροφή της φύσης. Σαν μαθητευόμενοι μάγοι προσπαθούμε να ξανακερδίσουμε τον έλεγχο σε μια αφηνιασμένη και διαστρεβλωμένη πρόοδο και να βρούμε λύση σε προβλήματα που οι ίδιοι δημιουργήσαμε. Από την άλλη μεριά η μηχανιστική αυτή θεώρηση έδωσε το θεωρητικό υπόβαθρο που έκανε δυνατή τη βιομηχανική επανάσταση και επέτρεψε να τεθούν οι βάσεις της σημερινής ιατρικής.

Ενας άλλος σημαντικός σταθμός στην επιστήμη μας ήταν το έργο του Παστέρ, που πέρα από την ανυπολόγιστη αξία του , ενέτεινε το μηχανιστικό τρόπο της σκέψης μας, αποδεικνύοντας ότι υπάρχει μια σχέση μεταξύ αιτίας (μικρόβιο) και αποτελέσματος (αρρώστια). Με τον τρόπο αυτό ενώ μπορούσε εύκολα να γίνει κατανοητό γιατί ένα είδος μικροβίου προξενεί μια συγκεκριμένη ασθένεια, ήταν αδύνατο να ερμηνευτεί γιατί το ίδιο μικρόβιο δεν προξενούσε πάντα και σε όλους τους ανθρώπους την ίδια ασθένεια. Η μηχανιστική σκέψη και οι ερευνητικές δυνατότητες της εποχής εκείνης δεν επέτρεπαν να γίνει κατανοητή η πολυπλοκότητα του οργανισμού, που μέσα στις νομοτέλειες της φύσης είχε άπειρες και άγνωστες δυνατότητες εξατομίκευσης και διαφοροποίησης, που τον έκαναν ικανό να διαφεύγει από τον απλοϊκό μονόδρομο αιτίας αποτελέσματος.

Εντατική Ιατρική

Οπως αναφέρθηκε και από το συντονιστή προέρχομαι από μια ιδιαίτερα επιθετική και θεαματική ειδικότητα, την εντατική ιατρική. Μια ειδικότητα που άνοιξε καινούργιους ορίζοντες γνώσης, έκανε δυνατές θεραπευτικές μεθόδους που μέχρι πριν λίγες δεκαετίες ήσαν αδιανόητες και αποδεδειγμένα σώζει ζωές, παράλληλα όμως, ο χώρος αυτός είναι ένα πεδίο όπου αβίαστα ανακατεύονται η υψηλή τεχνολογία, η έντονη συναισθηματική φόρτιση και η εφιαλτική ατμόσφαιρα που μόνο στους πίνακες του Ιερώνυμου Μπός μπορούμε να δούμε. Κατά μέσο όρο σε κάθε κρεββάτι υπάρχουν 18 διαγνωστικά και θεραπευτικά μηχανήματα με 180 κουμπιά, που μπορούν να καταγράψουν και παρακολουθήσουν 42 παραμέτρους. Με όλον αυτόν τον εξοπλισμό είναι μοιραίο τα όρια μεταξύ ασθενούς και μηχανών, μεταξύ ζωής και θανάτου να ασαφοποιούνται με αποτέλεσμα συχνά να αναρωτιόμαστε όχι ποιόν κρατάμε στη ζωή, αλλά τι κρατάμε ζωντανό. Οι κοινωνικοοικονομικές δομές της προηγμένης βιομηχανικής εποχής, όχι μόνον ήσαν προετοιμασμένες να αποδεχτούνε αλλά και ενθάρρυναν μια τέτοια νεφελοποίηση που στην τελευταία ανάλυση εκφράζει μια απολυτοποίηση της έννοιας της ζωής και μια πλήρη απώθηση της έννοιας του θανάτου. Αυτή η απολυτοποίηση σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει κατάφαση της ζωής, της συνειδητής δηλαδή συμμετοχής σε αυτήν με αποδοχή των πραγματικών της αξιών και αυτοδυναμίας και των από αυτήν οριζόμενων κανόνων του παιχνιδιού. Είναι η εξαίρεση, ιδιαίτερες ανθρώπινες μικροκοινωνίες κάτω από συνθήκες εξάρσεως, να καταφέρνουν να ξεπερνούν την από την ζωή προγραμματισμένη ατομική φθορά και θάνατο, μέσα από τη συλλογική επιβίωση και πέρα από το πεπερασμένο του προσωπικού βίου. Μαζί και με άλλους ευγενείς παράγοντες των οικονομικά αναπτυγμένων χωρών- όπως η κατάλυση της μεγάλης οικογένειας- οι συντεταγμένες αυτές δημιούργησαν τις προϋποθέσεις και τον τρόπο εξορκισμού της αναπηρίας, της φθοράς και του θανάτου από την οικιακή μας καθημερινότητα. Η κοινωνία ήταν διατεθημένη και μέχρι πρότινος μπορούσε να πληρώσει ακριβά την πολυτέλεια αυτή.

Δημιουργήθηκαν ειδικοί χώροι, νοσοκομεία, "οίκοι ευγηρίας",ιδρύματα, όταν επαγγελματίες ανέλαβαν τη συγκάλυψη αυτής της γιγαντιαίας απώθησης . Όλο αυτό το πλέγμα διαμόρφωσε ένα ασυνείδητο - αλλά στις πραγματικές του διαστάσεις - ανελέητο και πολυδάπανο παιγνίδι τρόμου ( τειχών) και εξουσίας (θεραπευτικής) στο οποίο η έννοια της ανθρώπινης αλληλεγγύης και ευσπλαχνίας σπάνια είναι παρούσα. Η πολιτιστική και φιλοσοφική προετοιμασία του σύγχρονου ανθρώπου στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος είναι ανύπαρκτη. Η εντατική ιατρική με τη λαμπρή μάσκα της προηγμένης τεχνολογίας και τις αναμφισβήτητες, σε ατομικό επίπεδο, επιτυχίες εκφράζει ακριβώς αυτή την αντίφαση.

Απο τη μια μεριά γίνεται η προσωποποίηση άμετρων ελπίδων και προσδοκιών και από την άλλη είναι η ενσάρκωση της μηχανιστικής σκέψης και της μηχανοποιημένης ιατρικής. Το δισυπόστατο του χώρου εκφράζεται από μερικά παραδείγματα που χρησιμοποιώ συχνά.

Σε μιά μελέτη που έγινε στη Γερμανία ρωτήθηκαν 250 ασθενείς μονάδων εντατικής θεραπείας . Το 94% απάντησε ότι οφείλει τη ζωή του στις μονάδες αυτές. Το 97% θα επιθυμούσε σε ανάλογη κακοτυχία να νοσηλευτεί πάλι σε τέτοιου είδους μονάδες.

Το 1989 έγινε η δίκη μιας 30χρονης νοσηλεύτριας εντατικής θεραπείας, της Μιχαέλας Τέντερ με κατηγορητήριο την εκ προθέσεως θανάτωση 17 ασθενών της. Η ίδια παραδέχτηκε τους 8. Στην ακροαματική διαδικασία όμως το δικαστήριο δέχτηκε ότι πέρα απο τις ποινικές ευθύνες η Μιχαέλα δεν ήταν εγκληματίας.

Αντίθετα οι πράξεις της υπαγορεύονταν απο την απελπισία και τη διάθεση να λυτρώσει τους ασθενείς της απο μια μαρτυρική παράταση της ζωής τους. Για την Μιχαέλα ούτε τα 180 κουμπιά, ούτε οι 18 μηχανές μπορούσαν να ελαφρωσουν την αγωνία της και να υποκαταστήσουν την ανθρώπινη προσέγγιση στον πάσχοντα.

Κανένα άλλωστε μηχάνημα δεν μπορεί να καταγράψει την αίσθηση που έχουμε όταν ακουμπάμε τον ασθενή και να μας δώσει τις πληροφορίες που μας δίνει αυτή η αίσθηση.

Στην εντατική ιατρική υπάρχει μια κρίσιμη φάση που λέγεται "απογαλακτισμός". Είναι η φάση που προσπαθούμε να ανεξαρτητοποιήσουμε τον ασθενή από το μηχάνημα τεχνικής αναπνοής. Σε πολύ πρόσφατο συνέδριο ένας συνάδελφος από την Βρετττανία μας περιέγραψε ένα νεαρό πολυτραυματία στον οποίο πολλαπλές προσπάθειες απογαλακτισμού απέτυχαν. Σκέφτηκαν ο νεαρός χρειαζόταν την Τζένη. Πράγματι με τη βοήθεια της ο ασθενής απελευθερώθηκε από το μηχάνημα μέσα σε 14 ώρες. Μας έδειξε μια φωτογραφία μέσα στη μονάδα όπου η Τζένη -μια μεγαλόσωμη μαλιαρή σκύλα - ξαπλωμένη στο κρεββάτι του αφεντικού της κοιτούσε μάλλον υπεροπτικά τα 180 κουμπιά των μηχανημάτων. Μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε τι σημαίνει η καθήλωση του ασθενούς στο κρεββάτι. Εκτός βέβαια εξαιρέσεων, καμιά απόδειξη δεν υπάρχει για το όφελος της. Αντίθετα είναι θεαματική η βελτίωση μόλις γίνει δυνατή η μετακίνηση του πάσχοντα από αυτήν τη " θέση του ηττημένου", όπως το διατύπωσε ο καθηγητής Γαρδίκας. Με τις δύο τελευταίες αναφορές απευθύνομαι ιδιαίτερα στους ομοιοπαθητικούς, γιατί είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα μιας θεραπευτικής προσέγγισης, η οποία προσομοιάζει με τις δικές τους. Μόλις τα τελευταία χρόνια και η ακαδημαϊκή ιατρική αποδέχεται τη σημασία του "εικονικού φαρμάκου" του Placebo στο θεραπευτικό γίγνεσθαι χωρίς το όνειδος της αγυρτείας. Αντίθετα μέσα από καθιερωμένες και ελεγχόμενες ερευνητικές μεθόδους ανακαλύπτουμε δυσδιάκριτες διασυνδέσεις μεταξύ εγκεφαλικών λειτουργιών, ορμονικών εκκρίσεων και άλλων μεταβιβαστικών ουσιών, και ενεργοποίηση ανοσοβιολογικών μηχανισμών που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην πρόκληση, στην πορεία και στην ίαση νοσημάτων.

Οικονομικά συμφέροντα και Ιατρική Ηθική

Στις ημερίδες αυτές και άλλοι ομιλητές αναφέρθηκαν ή θα αναφερθούν στις αμαρτωλές πρακτικές των φαρμακευτικών εταιρειών. Πρακτικές που έχουν σα στόχο υγιείς ισολογισμούς και μόνο σαν υποπρο όν την υγεία. Για το λόγο αυτό άλλωστε προϋπολογισμός για τη διερεύνηση της αγοράς και διαφήμισης ξεπερνά κατά πολύ τους προϋπολογισμούς της επιστημονικής έρευνας. Είναι λοιπόν σχετικά εύκολο να εντοπίσουμε τους κακούς. Θα ήταν όμως πολύ διδακτικό να αναρωτηθούμε ποιος είναι ο ρόλος των μη κακών. Γιατί το κακό μπορεί να ξεκινά από τα άνομα οικονομικά συμφέροντα των κακών εταιρειών αλλά η διασπορά του γίνεται από τους μη κακούς.

Ποιοί είναι αυτοί;

• Εζωνισμένοι γιατροί, εκμαυλισμένοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, ανάλγητοι και ηλίθιοι γραφειοκράτες, τυμβωρύχοι δημοσιογράφοι και τελικά ο παραπληροφορημένος ανυποψίαστος πληθυσμός. Είναι, από όλους μας αποδεκτό, το ανελέητο κυνήγι του κέρδους, αυτό που επέτρεψε στην Roche να αναστείλει σαν οικονομικά ασύμφορη την έρευνα μιας ελπιδοφόρας για την καταπολέμιση του AIDS ουσίας. (SCIENCE).
• Είναι γιατροί αυτοί που επέτρεψαν μεγαλύτερο παραγωγό τροφίμων την UNILEVER, να κατατρομοκρατεί την ανθρωπότητα με το μύθο της χοληστερίνης, μετατρέποντας το μισό ενήλικα πληθυσμό σε υποψήφιους εμφραγματίες, προκειμένου να πουλήσει τα λάδια και τις μαργαρίνες της;
• Παιδίατροι είναι αυτοί που όπως κατήγγειλε ο FANCONI δεν διαμαρτυρήθηκαν όταν η NESTLE έπειθε τις σκελετωμένες μητέρες του τρίτου κόσμου να σταματούν το θηλασμό, γιατί οι συνθετικές παιδικές τροφές είναι πιο υγιεινές;
• Γιατροί είναι αυτοί που συγκροτούν τα διάφορα διαγνωστοθεραπευτικα κέντρα πέρα από κάθε αναγκαιότητα και είναι γιατροί αυτοί που τα συντηρούν με άχρηστες και πανάκριβες εξετάσεις προκειμένου να εξασφαλίσουν ποσοστά;
• Γιατροί είναι αυτοί που διαφημίζουν το περιοδικό check-up, μια μέθοδο που αποδεδειγμένα μόνο κατ'εξαίρεση μπορεί να προλάβει κάποια αρρώστια;
• Είναι γιατροί αυτοί που συνταγογράφουν άχρηστα φάρμακα συμμετέχοντας σε επονείδιοτες συναλλαγές και είναι γιατροί αυτοί που εκμεταλλευόμενοι το φόβο του θανάτου και της φθοράς εξασφαλίζουν αστρονομικές αμοιβές; Οσο για τους πανεπιστημιακούς δασκάλους, σπάνια έχουν το χρόνο να τιμήσουν την έδρα τους με την παρουσία τους για να προβληματιστούν οι ίδιοι και να προβληματίσουν και τους φοιτητές τους για την πορεία της επιστήμης μας.

  Αλλά είναι και ο άβουλος και γεμάτος ενοχές πληθυσμός που αγοράζει την υγεία σαν οποιοδήποτε καταναλωτικό αγαθό, πιστεύοντας μάλιστα ότι όσο πιο εντυπωσιακά είναι πακεταρισμένη και ακριβή, τόσο αυξάνει η κοινωνική του καταξίωση. Στην υγεία λειτουργούν συχνά μηχανισμοί σαν αυτούς των γραφείων τελετών, όπου η πολυτέλεια της κηδείας εκφράζει περισσότερο το μέγεθος των ενοχών και την δίψα κοινωνικής προβολής, παρά την αγάπη για τον μακαρίτη. Μέσα από διάφορες ενοχές ζητάτε από το γιατρό να κάνει το παν για τον πάσχοντα, ξεχνώντας ότι σε τελευταία ανάλυση με τον τρόπο αυτό δίνεται μια εντολή κατακρεούργησης. Σπάνια αναρωτιόμαστε αν η όποια παρέμβαση μας έχει κάποιο όφελος. Υπολογίζεται ότι στις ΜΕΘ10-18% των θανάτων είναι ιατρογενείς και όμως είναι συχνή η τακτική γιατρών και εταιρειών να έρχονται σε κάποια συναλλαγή προσφοράς ταξιδιών, με τον όρο να καταναλωθούν ποσότητες υλικών και φαρμάκων ανεξάρτητα ένδειξης. Πρόσφατα σε μια επιτροπή που συμμετέχω προτάθηκε σοβαρώτατα να κρίνεται η αποτελεσματικότητα των μονάδων από τον αριθμό των επιθετικών πράξεων που πραγματοποιούνται και δεν είναι μόνο τα οικονομικά οφέλη. Μωροφιλοδοξίες είναι ένα άλλο κίνητρο υποβάθμισης των αρρώστων σε υλικό παραγωγής εργασιών χωρίς κανένα επιστημονικό αντίκρυσμα. Είναι γνωστό ότι όποια ασυναρτησία και αν γραφτεί κάποιο "επιστημονικό" περιοδικό ή συνέδριο θα την αποδεχτεί. Υπάρχει ένας όρος που χαρακτηρίζει αυτήν την υπερπληθώρα "επιστημονικών" εργασιών, εργασιορύπανση, και είναι τέτοιο το σύστημα αξιολόγησης των γιατρών που η εργασιορύπανση μαζί με τις πολιτικές και κοινωνικές γνωριμίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μας.

  Μπερδεμένοι μέσα σε ένα δάσος φιλοδοξιών και οικονομικών συμφερόντων ξεχνάμε εύκολα ότι σήμερα στην εποχή των υπερήχων και των μαγνητικών τομογράφων η υγεία βρίσκεται στο επίπεδο της δεκαετίας του 60. Η θεαματική μεταπολεμική αύξηση της προσδοκούμενης επιβίωσης, οφείλεται κύρια στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου και στην καταπολέμηση της παιδικής θνησιμότητας και όμως οι παιδίατροι διεθνώς είναι οι χαμηλότερα αμοιβόμενοι γιατροί. Ξεχνάμε επίσης ότι κάθε εβδομάδα 250.000 παιδιά πεθαίνουν από ελλείπή διατροφή και ότι για κάθε ασθενή που βγαίνει ζωντανός από τις ΜΕΘ, δεκάδες νεαρών σκοτώνονται στα πεδία των μαχών για σκοτεινά συμφέροντα άγνωστων παραγόντων.

  ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ

  

  Θα ήθελα να σας δείξω μια διαφάνεια (ΕΘΝΙΚ. ΑΚΑΔ. ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΗΠΑ), η οποία καταδεικνύει την υποκριτική σχιζοφρένεια που διακατέχει τις ιεραρχήσεις στον τομέα της Υγείας. Επάνω είναι ο αριθμός ετών που χάθηκαν από το τραύμα, τον καρκίνο και τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Από κάτω τα ποσά που επενδύθηκαν στους τρείς αυτούς τομείς και βλέπουμε ότι είναι αντιστρόφως ανάλογα. Πού οφείλεται αυτό; Οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι το τραύμα είναι ακριβό στην αντιμετώπιση του, αφορά κυρίως νέους χωρίς ανάλογη οικονομική και κοινωνική ευρωστία και δεν αποφέρει άμεσα οικονομικά οφέλη. Στην πατρίδα μας δεν υπάρχει ούτε κρατική επιτροπή για την μελέτη, πρόληψη και αντιμετώπιση του τραύματος είτε κυκλοφοριακών, είτε εργατικού.

  

  Στην μονάδα που εργάζομαι προσπαθήσαμε να αναλύσουμε την άμεση και απώτερη θνητότητα των ασθενών μας. Το ποσοστό των θανάτων μέσα στη μονάδα ήταν 24.8%, μέσα δηλαδή στα διεθνή ποσοστά. Δώδεκα μήνες αργότερα η θνησιμότητα αυτή φτάνει το 40%. (Διαφάνεια II). Στην συνέχεια με διάφορους αποδεκτούς δείκτες συνεκτιμήσαμε αυτό που λέγεται ποιότητα ζωής. (Διαφάνεια ΙΙΙ)

  

  Δώδεκα μήνες αργότερα 11.5% νοσηλεύονταν ακόμα σε νόσοκομεία 48.5% ήσαν κλινήρεις και μόνο το 34% είχε αποδεκτή ποιότητα ζωής. Με την εργασία αυτή δεν πρωτοτυπούμε. Υπάρχουν εκατοντάδες τεκμηριωμένες μελέτες που θέτουν τα ίδια ερωτήματα. Ερωτήματα που ουδέποτε κατάφεραν να ξεπεράσουν το άβατο των αμφιθεάτρων και να γίνουν αιτία προβληματισμού φοιτητών και δασκάλων. Το 1848 ο Semmelweis κατάγγειλε ότι η φοβερή θνησιμότητα στον επιλόχιο πυρετό οφειλόταν στο γεγονός ότι οι γιατροί συνήθιζαν να πλένουν τα χέρια τους μετά και όχι πριν από τον τοκετό. Θεωρήθηκε αιρετικός και κυνηγήθηκε άγρια. Οταν επιτέλους οι γιατροί πείσθηκαν, η θνησιμότητα μειώθηκε στο 1/15. Δεν υπάρχει σήμερα ούτε ένα αντιβιοτικό που να έχει καταφέρει ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Υπολογίζεται ότι η συνεισφορά της Στρεπτομυκίνης στην καταπολέμηση της φυματίωσης δεν ξεπερνά το 3%. Αλλά ας αναφερθούμε και σε κάποιον οικείο, τον Ιπποκράτη. Τα γραπτά του ποτέ δεν αναλύθηκαν στα αμφιθέατρα, όχι σαν προγονολατρεία, αλλά σαν πηγή προβληματισμού. Διδάσκει λοιπόν ο Ιπποκράτης, ότι δεν πρέπει να προσπαθούμε να διατηρήσουμε στη ζωή ασθενείς που η αρρώστια έχει κατακυριεύσει. Με άλλα λόγια δεν θα πρέπει να τυραννάμε τον ασθενή, όταν η νόσος είναι η έκφραση του βιολογικού του τέλους και ο ασθενής έχει το δικαίωμα ενός αξιοπρεπούς θανάτου. Και όμως είναι καθημερινή πρακτική, πάσχοντες που η νόσος έχει κατακυριεύσει, να υφίστανται μια οδυνηρή και πανάκριβη ιατρική, χωρίς ίχνος κάποιας προοπτικής. Και μάλιστα όσο πιο επώνυμος είναι τόσο μακρύτερο το μαρτύριο. Στον Τίτο διήρκεσε 120 ημέρες, στον Χιροχίτο 100 και στον Φράνκο μόνο 50. Στις ΗΠΑ το 10% του πληθυσμού είναι πάνω από 80 ετών. Καταναλώνει το 17% των δαπανών υγείας και από αυτό το 15% ξοδεύεται για τους τελευταίους 6 μήνες της ζωής.

  Θα ήθελα να σας δείξω την τελευταία διαφάνεια (IV) από ένα σκίτσο του ιδιοφυούς Saul Steinberg. Ο Steinberg στην απλή αυτή εικόνα εκφράζει με μοναδικό τρόπο τα πραγματικά προβλήματα της τρίτης ηλικίας, την απέραντη μοναξιά και τον παροπλισμό και είναι πολύ πιο ανθρώπινο να συμπαραστεκόμαστε σε αυτό το επίπεδο σε αυτούς τους βετεράνους, παρά να τους εξορίζουμε μαζί με τη θλίψη τους στα νοσοκομεία, στο όνομα μιας αμφίβολης επιβίωσης.

  Για όσους ο Ιπποκράτης φαίνεται ξεπερασμένος στην εποχή των υπολογιστών, όπου ακόμα και η γλώσσα μας μπιζελοποιείται, θα τους παραπέμψω σε δεκάδες σύγχρονες μελέτες όπου αποδεικνύεται ότι αυτό που τελικά καθορίζει την επιβίωση του ασθενούς,ανεξάρτητα από όποια ιατρική παρέμβαση, είναι η βαρύτητα, η έκβαση και η διεργασία της νόσου. Είναι αυτό δηλαδή που ο Ιπποκράτης εκφράζει με την λέξη κατακυρίευση. Τον τελευταίο καιρό είναι πολύ της μόδας η κριτική στο Διαφωτισμό. Και ο ορθολογισμός υποκαθίσταται όλο και πιο πολύ από την αστρολογία και τον σκοταδισμό, τη μεταφυσική των βλακών όπως έλεγε και ο Adorno.

  Δεν πρέπει όμως να λησμονούμε ότι η ουσία του Διαφωτισμού, πέρα από τις όποιες διαστρεβλώσεις, είναι η ανησυχία , το κριτικό πνεύμα, η έρευνα και η αμφισβήτηση κάθε ανθρώπινης και θεϊκής τάξης πραγμάτων. Μέσα από αυτό το πνεύμα, η αμφισβήτηση της παντοδυναμίας της επιστήμης μας, της μηχανιστικής ιατρικής, σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει την απόρριψη της, αλλά είναι απαίτηση για εξανθρωπισμό της και είναι η κοινωνία των υπεύθυνων και σκεπτόμενων πολιτών, ο μόνος πόλος αντίστασης στην κατευθυνόμενη γνώση απ' όπου και αν αυτή προέρχεται.

  ΝΙΚΟΥ ΦΙΛΙΑ: Καρδιολόγου Διευθυντή της Μ.Ε.Θ του Νοσοκομείου "Αγ. Σάββας."
  Από το περιοδικό Ομοιοπαθητική Ιατρική, τεύχος 11