Η θέση της Χειρουργικής στη σύγχρονη ιατρική

Στην αγγλική γλώσσα, υπάρχουν οι λέξεις medicine και surgery, αντίστοιχα για την ιατρική και την χειρουργική. Στο παρελθόν αυτές οι δύο έννοιες ήταν σαφώς διακριτές, τώρα όμως τείνουν να συγχέονται σε βαθμό που όταν ακούσει κανείς τη λέξη "γιατρός" να τον έρχεται στο νου η έννοια "χειρουργός".

Αυτό σίγουρα δεν είναι τυχαίο και έχει σχέση με την σύγχυση που επικρατεί στην σύγχρονη ιατρική, σύγχυση που ξεκινάει απ' το φιλοσοφικό της υπόβαθρο, προχωράει στην επιστημονική της μεθοδολογία και επεκτείνεται μέχρι και την πιο μικρή και συνηθισμένη ιατρική πράξη της καθημερινότητας.

Το συγκεκριμένο άρθρο που γράφτηκε αρκετές δεκαετίες πριν, θεωρούμε πως είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό, όχι μόνο σε σχέση με την θέση της χειρουργικής, αλλά και σε σχέση με την ίδια την ιατρική στην ιστορική προοπτική της.

Πιστεύουμε ακόμη πως, ιδιαίτερα τώρα που η ανθρωπότητα βρίσκεται σε μιά καμπή της ιστορίας της καθώς ζει μια μεγάλη πολιτιστική μεταλλαγή, είναι χρήσιμο να επανεξετάζονται τα ζητήματα αυτά και να επανατοποθετούνται στις σωστές τους βάσεις, ώστε η ιατρική να βγει γρηγορότερα και ασφαλέστερα από την όποια σύγχυση και να περάσει σε μια νέα ιστορική περίοδο όπου θα είναι φιλοσοφικά θεμελιωμένη, επιστημονικά διαυγής και πρακτικά αποτελεσματική στην εκπλήρωση του σκοπού της που δεν είναι άλλος από την "επαναφορά της υγείας" στον πάσχοντα συνάνθρωπο.

Κατά την διάρκεια των τελευταίων εκατό ετών η χειρουργική έκανε μεγάλες προόδους, τόσο ώστε από τον πιο παραμελημένο κλάδο της ιατρικής, να εξελιχθεί στον πιο εξελιγμένο. Σ' ένα μεγάλο βαθμό, η κοινή γνώμη ταυτίζει τον επιτυχημένο γιατρό με τον χειρουργό, και αυτή η διαρκώς αυξανόμενη εκτίμηση για την χειρουργική αποκαλύπτει μιά νοοτροπία που είναι χαρακτηριστική της χρονικής περιόδου που διανύει η ανθρωπότητα.

Η χειρουργική σήμερα, δεν χρησιμοποιείται μόνο για να διορθώνει βλάβες που προκύπτουν από κακώσεις, αλλά σε ολοένα αυξανόμενο βαθμό για να θεραπεύει ασθένειες. Ας σημειωθεί όμως ότι υπάρχει μία θεμελιώδης διαφορά μεταξύ αυτών των δύο πεδίων εφαρμογής της. Οι συνέπειες των κακώσεων είναι μηχανικές βλάβες τμημάτων ενός υγιούς οργανισμού, και είναι προφανές πως για την διόρθωση τέτοιων βλαβών χρειάζονται μηχανικοί τρόποι. Στην περίπτωση αυτή η χειρουργική είναι απαραίτητη.

Με την ασθένεια, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εδώ η διαταραχή δεν είναι μηχανικής φύσεως, ούτε προκαλείται από κάποια εξωτερική αιτία. Οι λοιμώξεις, για τις οποίες έχει θεωρηθεί κατά καιρούς πως οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες δηλαδή σε μικροοργανισμούς, οφείλονται αποκλειστικά στην κατάσταση άμυνας του οργανισμού, όπως αποδεικνύεται από διαρκώς αυξανόμενο όγκο στοιχείων. Ένας άνθρωπος χωρίς προδιάθεση για λοίμωξη μπορεί να εκτεθεί σε παθογόνους μικροοργανισμούς χωρίς καμμία συνέπεια. Πολλοί γιατροί και νοσηλευτές σε περιόδους επιδημιών, κατά τις οποίες εκτίθενται σε πλήθος μικροβίων, δεν παθαίνουν καμμία ασθένεια. Αλλά και όταν αρρωστήσει κανείς από λοίμωξη, η εμπειρία έχει δείξει συχνά, πως μπορεί να την αντιμετωπίσει επιτυχώς χωρίς αντιβιοτική θεραπεία, με ενδυνάμωση των αμυντικών δυνάμεων του οργανισμού. Ένας οργανισμός σε τέλεια κατάσταση υγείας, ζει μέσα στην παρουσία πλήθους παθογόνων μικροοργανισμών χωρίς να αρρωσταίνει. Μόνο η εσωτερική διαταραχή του οργανισμού ανοίγει την πόρτα στην λοίμωξη.

Ό,τι ισχύει για τις λοιμώξεις, ισχύει σε μεγάλο βαθμό και για τις άλλες ασθένειες και μάλιστα με μεγαλύτερη βεβαιότητα, αφού σ' αυτές ούτε η αλλοπαθητική ισχυρίζεται πως οφείλονται σε κάποια εξωτερική αιτία, αλλά τις αποκαλεί "αγνώστου αιτιολογίας".

Η γενική εξήγηση που δίνεται για την χρησιμότητα της χειρουργικής στην θεραπεία ασθενειών, είναι ότι ο ανθρώπινος οργανισμός είναι μιά πολύπλοκη φυσιοχημική μηχανή. Κάθε όργανο του συγκρίνεται με ένα εξάρτημα μηχανής. Η ασθένεια θεωρείται κακή λειτουργία του εξαρτήματος αυτού, που οφείλεται σε εξωγενή βλάβη ή σε εσωτερικής αιτίας κόπωση ή απορρύθμιση. Σε μία μηχανή, τα χαλασμένα εξαρτήματα πρέπει να απομακρύνονται ή να αντικαθίστανται. Η λύση αυτή εφαρμόζεται και στον ανθρώπινο οργανισμό με τις χειρουργικές θεραπείες. Συγκεκριμένες διαδικασίες στον ανθρώπινο οργανισμό φαίνεται να συμφωνούν με εξηγήσεις φυσικοχημικές ως προς την λειτουργία του. Από την άλλη όμως, πολλές διαδικασίες ενεργούν αντίθετα προς τους φυσικοχημικούς νόμους της άψυχης ύλης. Όταν ένα κομμένο αυτί ενός κουνελιού εμβαπτιστεί σε μίγμα πεψίνης και υδροχλωρικού οξέως, μίγμα σαν αυτό που βρίσκεται στο στομάχι, διαλύεται. Όταν όμως εμβαπτιστεί στο μίγμα αυτό το αυτί ενός κουνελιού που ζει, δεν παθαίνει τίποτα. Ο ζωντανός οργανισμός αμύνεται προς την χημική προσβολή.

Μπορεί κανείς να παρατηρήσει αντιδράσεις πλήρως σύμφωνες με τους νόμους της χημείας σε όργανα που έχουν αποκοπεί ή σε πεθαμένους οργανισμούς. Στις περιπτώσεις αυτές οι μηχανικές και χημικές δυνάμεις της φύσεως προκαλούν την αποσύνθεση.

Αντίθετα με τις περιπτώσεις αυτές, οι εν ζωή δραστηριότητες των έμβιων όντων τείνουν να ακυρώνουν την ισχύ των φυσικών και χημικών νόμων της άψυχης ύλης. Σε καμμια μηχανή δεν έχει δωριστεί ζωή, ούτε υπάρχει μηχανή που να μπορεί να παράγει ζωή. Υπάρχουν όμως κάποιες εχθρικές προς τη ζωή δυνάμεις ακόμη και μέσα μας που φέρνουν την αργή αποσύνθεση του γήρατος και τον θάνατο.

Η προσεκτική παρατήρηση δείχνει πως ό,τι έχει να κάνει με αίσθημα και συνείδηση, τείνει να προάγει αυτές τις διαδικασίες της αποσύνθεσης. Ενας λόγος που αισθανόμαστε ανανεωμένοι και δυναμωμένοι μετά τον ύπνο είναι γιατί οι καταστροφικές δυνάμεις της συνείδησης δεν είναι ενεργείς κατά τον ύπνο, και έτσι ο αντίθετος πόλος των ζωτικών δυνάμεων φέρνει την ανανέωση. Από την άλλη όμως, χωρίς αυτές τις αποσυνθετικές δυνάμεις της συνείδησης, ο άνθρωπος θα ήταν πάντα κοιμισμένος και όχι ένα πλήρες ανθρώπινο ον.

Στον οργανισμό μας υπάρχει μία πολικότητα ανάμεσα στην σταθερή αποσύνθεση που ακολουθεί και εκφράζει τους νόμους της εξωτερικής χημείας και τις ανοικοδομητικές δυνάμεις της ζωής και της αναπαραγωγής. Η ισορροπία ανάμεσα σ' αυτά τα δύο άκρα αντιπροσωπεύει την υγεία. Κάθε διαταραχή αυτής της λεπτής ισορροπίας επηρεάζει την υγεία. Οι ζωτικές δυνάμεις μπορεί να εξασθενήσουν από ακατάλληλο τρόπο ζωής, διαιτητικές συνήθειες, κλιματολογικές επιδράσεις κτλ.

Ακόμη μπορεί να παραχθεί ασθένεια, όταν οι διαδικασίες της αποσύνθεσης αυξάνονται λόγω επιδράσεων από την ψυχική ζωή. Η ανησυχία, η θλίψη, η υπερένταση, ο φόβος και το μίσος, αλλά ακόμη και οι εσωτερικές δυσκολίες της αναπτυσσόμενης προσωπικότητας μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες.

Όταν αυτοί οι παράγοντες κατανοούνται, γίνεται εμφανές ότι οι δομικές -οργανικές αλλαγές που ευρίσκονται στα ασθενούντα όργανα είναι συνέπειες και όχι αιτίες της διαταραχής. Αυτές οι αλλαγές είναι τα τελικά αποτελέσματα μιας μεταμόρφωσης που αρχίζει με λειτουργικές αλλαγές και βαθμιαία καταλήγει σε αλλαγές στην χημεία και στην δομή των οργάνων.

Επομένως, ποιο είναι το αποτέλεσμα της χειρουργικής απομάκρυνσης ενός προσβεβλημένου τμήματος; Προφανώς, δεν απομακρύνεται ούτε η αιτία της ασθένειας αλλά ούτε και η ασθένεια. Αυτό που απομακρύνεται είναι το αποτέλεσμα της ασθένειας. Βέβαια στο βαθμό που αυτό το προσβεβλημένο τμήμα έχει γίνει με τη σειρά του αιτία διαταραχής σε άλλα τμήματα του οργανισμού, μετά την απομάκρυνση του ακολουθεί άμεση ανακούφιση, και αρκετές φορές σώζεται η ζωή του ασθενούς, αν η κατάσταση είχε γίνει επικίνδυνη. Αυτό το ευεργετικό αποτέλεσμα όμως είναι προσωρινό, αφού η βασική διαταραχή παραμένει, και αν δεν γίνει τίποτε με άλλες μεθόδους για να εξαλειφθεί, η διαταραχή αυτή θα προχωρήσει προς νέα και μεγαλύτερη καταστροφή.

Αυτή η πορεία της διαταραχής φαίνεται πως ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες, που είναι το αντίθετο του νόμου της θεραπείας του Hering. Κάθε διαταραχή, προσβάλλει πρώτα τα λιγότερο ζωτικά όργανα, το δέρμα δηλαδή και τα περιφερικά όργανα. Έχει κανείς της εντύπωση ορισμένες φορές, πως η παθολογοανατομική βλάβη παίζει το ρόλο μιας διεξόδου για τα απόβλητα παράγωγα της, διατηρώντας μια φλεγμονή ή μια συνεχή εκροή από κάποια οπή του σώματος. Όταν ο οργανισμός στερείται από την διέξοδο αυτή μέσω χειρουργικής αφαίρεσης ή μέσω τοπικής θεραπείας, η βασική διαταραχή που συνεχίζει να υφίσταται, πρέπει να κινηθεί προς ένα νέο τόπο εκδήλωσης. Έτσι, αφού το λιγότερο ζωτικό τμήμα έχει αφαιρεθεί, προχωρεί σε κάποιο ζωτικότερο όργανο. Όταν δηλαδή κλείνεται η περιφερική βλάβη, προκύπτει διαταραχή σε βαθύτερα τμήματα. Όποιος βλέπει την ασθένεια σαν μιά μεμονωμένη διαταραχή ενός τμήματος της "μηχανής", δεν μπορεί να παρατηρήσει αυτές τις συσχετίσεις. Έτσι συχνά η αλλοπαθητική διαγιγνώσκει μια νέα ασθένεια, ενώ στην πραγματικότητα, η παληά ασθένεια εκδηλώνεται σε νέα μορφή και σε νέο τμήμα του οργανισμού. Τότε, μπορεί να συστηθεί μια νέα χειρουργική επέμβαση και έτσι να δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη καταστροφή.

Ακόμη κι αν κανείς δεν παραδέχεται αυτή την πιθανή πορεία της ασθένειας προς περισσότερο ζωτικής σημασίας όργανα, δεν θα πρέπει να βλέπει την χειρουργική αφαίρεση οργάνων "ελαφρά τη καρδία". Από τον τρόπο που η χειρουργική βλέπει τα θέματα αυτά, έχει κανείς την εντύπωση πως ορισμένα όργανα δεν έχουν καμμία χρησιμότητα και θάπρεπε να αφαιρούνται όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Τέτοια παραδείγματα είναι η σκωληκοειδής απόφυση και οι αμυγδαλές!...

Μπορεί όμως ποτέ ένα όργανο να μην είναι απαραίτητο; Δεν είναι παράλογη αυτή η ιδέα; Κοιτάζοντας τον κόσμο και τη φύση βλέπουμε μόνο θαυμαστό μεγαλείο και βαθύτατη σοφία σε κάθε τμήμα της δημιουργίας. Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν έχουμε ακόμη εξηγήσει, όμως κάθε νέα ανακάλυψη, αποδεικνύει για μια ακόμη φορά αυτή τη σοφία που αγκαλιάζει τα πάντα. Θάπρεπε λοιπόν κάθε άνθρωπος που μελετά τη φύση, να προσεγγίζει τα άγνωστα φαινόμενα με μια στάση ταπεινότητας. Και δεν μπορούμε παρά να αισθανθούμε πως είναι υπεροπτική η στάση που λέει πως κάποιο τμήμα του ανθρώπινου οργανισμού, του πιο πολύπλοκου και σοφού δημιουργήματος, είναι άχρηστο, μόνο και μόνο επειδή ακόμη δεν είναι γνωστή η λειτουργία του. Είναι χαρακτηριστική αυτή η στάση και νοοτροπία της επιστήμης, να υποθέτει ότι κάτι είναι χωρίς σπουδαιότητα και σημασία, επειδή δεν αποκαλύπτει αμέσως τα μυστικά του στις μηχανιστικές της μεθόδους. Υπάρχει εκ μέρους της επιστήμης πολύ λίγη θέληση να ανιχνεύσει γεγονότα και αποτελέσματα, τα οποία αποκαλύπτονται μόνο σε μια περισσότερο λεπτή παρατήρηση.

Καμμιά απομάκρυνση οργάνου δεν είναι χωρίς συνέπειες. Οι συνέπειες αυτές μπορεί να εμφανιστούν μετά από χρόνια και να εκδηλωθούν σαν διαταραχές σε απομακρυσμένες περιοχές και φαινομενικά χωρίς σχέση με την αρχική διαταραχή. Χρειάζεται πολύ υπομονετική, λεπτή παρατήρηση, παρατήρηση που είναι σχεδόν τέχνη στον τρόπο της, για να συνδεθούν οι φαινομενικά άσχετες φάσεις σε μια και μόνη διαταραχή. Και αυτή ακριβώς η ευσεβής νοοτροπία, αυτή η ικανότητα παρατήρησης του ανθρώπινου οργανισμού σαν το μεγαλύτερο έργο τέχνης σ' όλη τη δημιουργία, είναι που λείπει στην σύγχρονη επιστημονική έρευνα.

Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται σαν πλήρης καταδίκη της χειρουργικής -όπως αυτή εφαρμόζεται. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι η χειρουργική έχει την θέση της στην θεραπεία των ασθενειών. Εκτός των περιπτώσεων που ενδείκνυται όταν ένα όργανο που ασθενεί διαταράσσει άλλα όργανα (όπως έχει ήδη συζητηθεί), συχνά είναι απαραίτητη ώστε να διανοίγονται οπές δια των οποίων να μπορεί να παροχετεύεται πύον. Επιπλέον είναι δικαιολογημένη η χρήση της χειρουργικής, όταν δεν υπάρχουν πλέον άλλες δυνατότητες, όταν η καταστροφή έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό ώστε η επιδιόρθωση φαίνεται αδύνατη, ή όταν έχουμε να κάνουμε με μιά επείγουσα επικίνδυνη κατάσταση.

Η Χειρουργική από τη φύση της, δεν μπορεί να θεραπεύσει την ασθένεια, αλλά (συχνά) είναι μια απαραίτητη βοήθεια ώστε να παραταθεί η ζωή ενός ασθενούς - άταν η ασθένεια έχει γίνει ανίατη.

Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε πως, ενώ σήμερα τείνουμε να ταυτίσουμε τον επιτυχημένο ιατρό με τον χειρουργό, σε παλιότερους καιρούς υπήρχε διάκριση ανάμεσα στον ιατρό που επιχειρούσε να θεραπεύσει την ασθένεια και στον χειρουργό που επιχειρούσε να αφαιρέσει το μέρος που δεν μπορούσε να θεραπευτεί. Σε αντίθεση με την σύγχρονη νοοτροπία, η χειρουργική δεν ήταν τόσο πολύ σεβαστή στο παρελθόν και επακόλουθα ήταν λιγότερο ανεπτυγμένη από την ιατρική. Σήμερα υποστηρίζεται πως αυτή η μικρή ανάπτυξη οφειλόταν στο γεγονός της έλλειψης αναισθησίας και έτσι στην αδυναμία να γίνονται μεγάλες επεμβάσεις.

Όμως δεν είναι αυτό το σημαντικό. Αναισθητικά και υπνωτικά φάρμακα ήταν γνωστά ήδη από την αρχαιότητα, και έτσι δινόταν αναισθησία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο παρότι όχι τόσο συχνά και με τέτοια τελειότητα όπως σήμερα.

Όποιος μελετά την μεσαιωνική και ειδικότερα την αρχαία ιατρική μπαίνει στον πειρασμό να αναρωτηθεί μήπως η έλλειψη της ικανής αναισθησίας στην χειρουργική οφειλόταν στην αδιαφορία των ιατρών και των ιερέων-θεραπευτών να την τελειοποιήσουν, καθώς αυτοί αισθανόταν πως ο πραγματικός σκοπός τους ήταν να θεραπεύσουν με τις εσωτερικές δυνάμεις μάλλον, παρά να ακρωτηριάσουν. Ο Ιπποκράτης ο "πατέρας της ιατρικής" ήταν ο τελευταίος σημαντικός μαθητής των αρχαίων ιερών θεραπευτικών κέντρων και φαίνεται πως κατείχε μια εκτεταμένη ενστικτώδη διαίσθηση για τις θεραπευτικές δυνάμεις των βοτάνων, των ορυκτών και των μετάλλων. Πέρα όμως από αυτή την ενστικτώδη προσέγγιση δεν υπήρχε πραγματική επιστημονική κατανόηση.

Στη διάρκεια των επόμενων αιώνων, στην ιατρική κυριάρχησε ένας ανόητος συντηρητισμός. Μια διαρκώς αυξανόμενη σύγχυση και παράλογη χρήση φαρμάκων και δηλητηρίων, έφτασε στο απόγειο της κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Η επιστημονική μέθοδος έρευνας που αναπτύχθηκε στην νέα εποχή των φυσικών επιστημών δεν μπορούσε πια να ανέχεται αυτό το χάος. Προς αυτή την κατεύθυνση ο Σαμουήλ Χάνεμανν προχώρησε με την ακριβή μέθοδο του να δοκιμάζει κάθε φάρμακο χωριστά σε υγιείς ανθρώπους και για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, θεμελίωσε πειραματικά την ακριβή συσχέτιση ανάμεσα σε κάθε φάρμακο και στην ασθένεια που μπορεί αυτό να θεραπεύσει. Αυτή η σχέση περιγράφεται στον "νόμο των ομοίων" ο οποίος σχηματίζει την βάση της ομοιοπαθητικής. Η πλειοψηφία όμως των γιατρών ακόμη και σήμερα αρνείται ακόμη και να ερευνήσει τις ανακαλύψεις του Χάνεμανν και περιορίζει την έρευνα σε ζώα και σε μεμονωμένα - αποκομμένα όργανα.

Δεν βλέπουν το γεγονός πως ο ζωντανός ανθρώπινος οργανισμός - ο φορέας της ενσυνείδητης προσωπικότητας - είναι ένα αδιαχώριστο σύνολο και διαφέρει από ένα απομονωμένο όργανο που βρίσκεται σε κατάσταση αποσύνθεσης ή από ένα πειραματόζωο που έχει εντελώς διαφορετική ψυχοσωματική δομή. Σε σχέση με τα ομοιοπαθητικά πειράματα σε υγιείς ανθρώπους, τα πειράματα με ζώα είναι ανακριβή και αναξιόπιστα. Μπορούν να αποκαλύψουν μόνο τις χονδροειδέστερες τοξικές ιδιότητες των φαρμάκων και έτσι το μόνο που εγγυώνται είναι η χρήση των φαρμάκων για καταπίεση μεμονωμένων συμπτωμάτων και όχι για μια αρμονική θεραπεία της συνολικής ψυχοσωματικής διαταραχής που βρίσκεται στην βάση όλων των ασθενειών.

Η σύγχρονη αλλοπαθητική ιατρική υπερέχει σε διαγνωστική ακρίβεια - και οδηγεί σε θεραπευτικό μηδενισμό. Ετσι δεν είναι περίεργο που ο χειρουργός θριαμβευτικά κατάκτησε το πεδίο απ' το οποίο ο ιατρός έχει παραιτηθεί. Υπάρχει ελπίδα, κάποια μέρα η ιατρική να ξαναγίνει επιστήμη και τέχνη πραγματικής θεραπείας και όχι ακρωτηριασμού; Μόνο η αναγνώριση της αναγκαιότητας της υπομονετικής παρατήρησης τι είναι πίσω απ' τις καθαρά μηχανικές και χημικές διεργασίες, μπορεί να αντιμετωπίσει αυτή την ττρόκληση. Η ομοιοπαθητική έχει αναπτύξει την επιστημονικά ακριβή πειραματική μέθοδο, η οποία εισάγει μια νέα κατανόηση για τον άνθρωπο σαν ενότητα σώματος ψυχής και πνεύματος, μια πραγματική ολοκλήρωση ψυχοσωματικής ιατρικής.

Εναπόκειται στις επερχόμενες γενεές να εγκαταλείψουν ξανά τον θάλαμο του χειρουργείου χάρη της ήρεμης εργασίας του υπομονετικού θεραπευτή.

Από το περιοδικό Ομοιοπαθητική Ιατρική, τεύχος 15